kupisiewicz dydaktyka ogólna4

230 Dydaktyka ogólna

ja - żeby wymienić te tylko nazwiska wybitnych nowatorów - a zwłaszcza z nurtem nowego wychowania, w XX już stuleciu. Kierunek poszukiwań zmierzających do zbudowania modelu pozbawionego wad swojego trady-cyjnego poprzednika wyznaczały wówczas takie hasła, jak np. „szkoła aktywna”, „szkoła pracy”, „szkoła dla życia i przez życie” czy „szkoła twórcza”. Te „nowe szkoły" nie przyczyniły się jednak do przebudowy ówczesnych systemów szkolnych, a tym samym do obalenia tradycyjnego modelu transmisyjno-reproduktywnego nauczania. Zmierzające do tego celu prace podjęto na szerszą skalę dopiero po zakończeniu drugiej wojny światowej. W ich wyniku powstały zręby tzw. modelu generatywnego, w którym pokładano nadzieję, że przyczyni się do zmodernizowania stosowanych w szkolnictwie metod i środków pracy dydaktyczno-wychowawczej, a z czasem zajmie miejsce modelu tradycyjnego.

Głównymi składnikami tego nowego modelu są: nauczanie problemowe, praca zespołowa uczniów, nauczanie problemowe w zespołach, nauczanie programowane w różnych wersjach, nauczanie - uczenie się wielostronne oraz - poczynając od lat sześćdziesiątych - nauczanie do mistrzostwa (mastery teaching). Wspólną cechą tych odmian nauczania, a zarazem składników generatywnego modelu dydaktycznego jest to, iż eksponują aktywność poznawczą uczniów, kładą nacisk na ich samodzielność w myśleniu i działaniu, wdrażają do formułowania i rozwiązywania problemów teoretycznych i praktycznych, indywidualizują treść i tempo pracy dzieci i młodzieży na lekcjach (nauczanie programowane ma na tym polu szczególnie duże osiągnięcia), różnicują czas pracy uczniów nad rozwiązywaniem określonych problemów stosownie do ich potrzeb i możliwości (mastenj teaching), a ponadto przywiązują dużą wagę do różnych form współdziałania.

Na generatywny model dydaktyczny składają się bądź wszystkie wymienione wyżej jego składniki, bądź też pewna tylko ich liczba. Taki lub inny układ tych składników¹' zależy od realizowanych zadań dydaktycznych, właściwości nauczanego przedmiotu (lub przedmiotów), wieku uczniów^, a także preferencji nauczyciela. Podstawowy dylemat sprowadza się w tym przypadku nie tyle do pytania „Czy stosować?”, ile „Jałt to czynić?” Dotychczasowe bowdem badania nad efektywnością wymienionych metod pracy dydaktyczno-wychowawczej wskazują, że zapewmiają one znacznie lepsze wyniki aniżeli metody składające się na model trans-misyjno-reproduktywny.

4. Struktura szkolnictwa

W krajach uprzemysłowionych okres kształcenia podstawowego i średniego wynosi przeważnie 12 lat, z czego zdecydowana większość jest objęta obowiązkiem szkolnym. Ten też okres jest dzielony na różne pod względem liczby lat segmenty nauczania początkowego, podstawowego (średniego I stopnia) i średniego II stopnia (maturalnego), co można wyrazić za pomocą tzw. arytmetycznych wzorów strukturalnych.

Przykładowo: projekt reformy szkolnej MEN z 1998 roku lansuje strukturę 6 + 3 + 3, w której 6 odnosi się do szkoły podstawowej, a 3 + 3 do gimnazjum i liceum. Strukturę szkolną wielu krajów wyraża zarówno ten wzór, jak i inne wzory, np. 9 + 2+1, 4 + 5 + 3, 3 + 6 + 3 itp. Są one na ogól odzwierciedleniem tradycji oświatowej tych krajów, prowadzonej przez nie polityki edukacyjnej, a ponadto próbą zharmonizowania planów i programów nauki szkolnej z taką lub inną strukturą szkolnictwa. Ten właśnie problem jest na ogól uważany za najważniejszy, gdy chodzi

0    budowlanie optymalnego układu organizacyjnego szkoły podstawowej

1    średniej. Jego też racjonalne rozwiązanie przysparza władzom oświatowym najpoważniejszych trudności.

*

Z tego, co w tym rozdziale powiedziano, wynika, że przed systemami szkolnymi różnych krajów stają na progu XXI wieku poważne problemy i dylematy, od których rozwiązania będzie zależeć nie tylko przyszłość samej edukacji, lecz również innych dziedzin życia, z którymi edukacja jest bezpośrednio lub/i pośrednio powiązana. Chodzi przy tym o sprawę niezmiernie ważną. Świadczy o tym m.in. głoszony już w starożytnych Chinach aforyzm: „Jeśli myślisz rok naprzód - siej zboże. Jeśli myślisz 5 lat naprzód - zakładaj sad. Ale jeśli myślisz 20 lat naprzód - zajmij się kształceniem dzieci i młodzieży”. Być może, iż stanie się tak w XXI wieku.

Sprawdzian 15

1.    Jaki jest związek między opisanymi w tym rozdziale zmianami społeczno-gospodarczymi (wymień je) a celami kształcenia?

2.    Wskaż cechy przypisywane „człowiekowi XXI wieku” przez ankietowanych w tej kwestii członków AISE.

3.    Omów podstawowa dylematy związane z kanonem kształcenia ogólnego, skupiając przede wszystkim uwagę na pytaniach: Kanon jednolity czy zróżnicowany? Przedmiotowy czy zintegrowany? Jeden czy kilka kanonów??

4.    Kształcenie ogólne czy zawodowa - alternatywa czy koniunkcja? Podaj argumenty przemawiające za i przeciw^ każdemu z członów tej alternatywy.

Bibliografia

Delors J. Edukacja: jest w niej ukryty skarb. Warszawa 1998, SOP.

Edukacja narodowym priorytetem. Warszawa - Kraków^ 1989, PWN.

Enderwilz E. Weltweite Bildungsreform. Móglichkeiten einer realen Utopie. Koln 1983.

Suchodolski B. Le renouuellement de la pedagogie. „Paideia" 1973. Tom 3.