lichtarski (187)

374 8. Wm6)pr»cł pncd»ębiontw» z innymi podmiotami fOłpodaroiymi

istnienie dwóch lub większej liczby jednostek wewnętrznych. Kierujący całością mogą wówczas w sposób dowolny, lecz korzystny dla siebie, kształtować współpracę między nimi. tworzą je bowiem w sposób świadomy, nic wymuszony ograniczeniami wewnętrznymi bądź zewnętrznymi.

Dzielenie przedsiębiorstwa na jednostki wewnętrzne jest już w pewien sposób uwarunkowane. Uwarunkowaniem jest wtedy niemożność dalszego sprawnego funkcjonowania przedsiębiorstwa jako jednolitej, zwartej całości. W każdym razie zachodzi potrzeba decentralizacji zarządzania. Może ona przybrać postać wydzielenia zakładów na zasadzie przekształcenia lub łączenia wydziałów lub jednostek gospodarczych. Utworzone w ten sposób zakłady mają charakter bardziej zwarty i w pewnym zakresie mogą podejmować własną działalność gospodarczą; mogą też w znacznym stopniu niezależnie spełniać funkcje zarządzania. Zakłady te nic mają jednak samodzielności prawnej. Drugą postacią dzielenia jest utworzenie w miejsce jednego - dwóch lub więcej przedsiębiorstw. W ten sposób powstaje koncern składający się z przedsiębiorstwa-raatki i przed-siębiorstw(a)-córck(ki). Dzielenie może doprowadzić do powstania wielostopniowego (wicloszczeblowcgo) koncernu. Tworzenie koncernu drogą dzielenia może być połączone z równoczesną integracją jednostek wewnętrznych w większe organizmy gospodarcze lub z przekształceniem każdej takiej jednostki w przedsię-biorstwo-córkę. W koncernie powstałym na drodze dzielenia istnieją możliwości odgórnego uregulowania współpracy. Zakres tej współpracy ulega jednak redukcji wskutek przekształcenia jednostek wewnętrznych w przedsiębiorstwa. Przekształcenie to ma na celu m.in. zwiększenie samodzielności tych jednostek, co może doprowadzić do ograniczenia współpracy wewnętrznej i rozszerzenia działalności zewnętrznej; powołanie zaś bardziej zwartych, uniezależnionych jednostek ogranicza również potrzebę współdziałania między nimi

Najczęstszym sposobem tworzenia przedsiębiorstw skoncentrowanych organizacyjnie jest łączenie w pełni dotychczas samodzielnych podmiotów. Następuje to drogą wymiany i przejmowania udziałów oraz drogą wykupu całego przedsiębiorstwa; gdy zakupione przedsiębiorstwo zostaje przekształcone w zakład, powstaje przedsiębiorstwo wielozakładowe, a gdy zachowuje formę przedsiębiorstwa, mamy do czynienia z koncernem. Sposób połączenia wpływa na zakres współpracy jednostek wewnętrznych; w przedsiębiorstwach wielozakładowych może on być narzucany przez zarząd; w koncernie trzeba się Uczyć z dotychczasowymi powiązaniami zewnętrznymi przyłączonego przedsiębiorstwa. Niezależnie jednak od formy koncentracji organizacyjnej powstałej drogą łączenia - powiązania te należy przynajmniej czasowo respektować. Później zewnętrzne powiązania integrowanych jednostek mogą być ograniczone na rzecz wzmocnienia wewnętrznych form współpracy.

Oprócz tendencji do tworzenia obydwu form przedsiębiorstw w drodze koncentracji organizacyjnej, występuje też tendencja do ich dekoncentracji. Przedsiębiorstwo wielozakładowe pozbywa się zakładów drogą ich sprzedaży.

Również holdingi sprzedają swoje jednostki gospodarcze, które nic przynoszą odpowiednich korzyści (np. zysku) lub osłabiają ich wewnętrzną spoistość.

Pod względem skłonności do przyłączania i odłączania jednostek gospodarczych holding wyróżnia się korzystnie wśród przedsiębiorstw skoncentrowanych L organizacyjnie jest to bardzo elastyczna forma organizacyjna. Przedsiębiorstwo wielozakładowe jest zazwyczaj formalnie bardziej usztywnione (mniejszy jest tu ruch jednostek gospodarczych do wewnątrz i na zewnątrz).

Typ gospodarczy przedsiębiorstwa ma zasadnicze znaczenie przy ustalaniu (ograniczaniu lub rozszerzaniu) zakresu współpracy wewnętrznych jednostek skoncentrowanych organizacyjnie przedsiębiorstw. Współdziałanie tych jednostek (zakładów i przedsiębiorstw) może obejmować wszystkie lub tylko niektóre z realizowanych funkcji organicznych. Jest ono jednak zależne od typu gospodarczego przedsiębiorstwa. Rozróżnia się następujące .czyste" typy: branżowy, kooperacyjny, kombinatowy i konglomeratowy. Przedsiębiorstwo może jednak stanowić połączenie różnych typów (np. jednostkę koopcracyjno-branżową, :    korabinatowo-konglomeratową itp.).

Typ branżowy charakteryzuje podobieństwo jednostek gospodarczych wchodzących w jego skład. W przemyśle będą to na przykład zakłady lub przedsiębiorstwa produkujące wyroby takie same lub podobne (np. w koncernie), stosujące tę samą technologię lub przetwarzające taki sam surowiec. W handlu będą to jednostki zajmujące się sprzedażą podobnego zestawu artykułów, a w transporcie - podobnym (co do ładunków i środków transportu) rodzajem przewozów. To samo dotyczy przedsiębiorstw innych działów gospodarki narodowej

Typ kooperacyjny charakteryzuje się układem pionowym, co oznacza, że jednostki wewnętrzne współpracują z sobą w zakresie działalności podstawowej. Następuje wewnętrzne, zazwyczaj częściowe zasilanie w produkty (części, półfabrykaty) lub usługi w celu uzyskania końcowego efektu. W takim układzie jednostki zasilające są kooperantami czynnymi, a jednostki zasilane - kooperantami biernymi Układ może być tak pomyślany, że poszczególne jednostki występują w podwójnej roli.

Typ kombinatowy charakteryzuje się też jako układ pionowy, w którym powiązania produkcyjno-gospodarcze mają charakter trwały. Jest to układ zazwyczaj zamknięty, co oznacza, żc zasilanie dokonuje się tylko wewnątrz niego. Nie zawsze jest to jednak możliwe do osiągnięcia, np. gdy występują niedobory surowca, a równocześnie zachodzi konieczność utrzymania tej samej zdolności produkcyjnej. Wówczas zaistnieje potrzeba częściowego (często zmiennego) zasilania zewnętrznego. Typowym przykładem kombinatu gospodarczego jest przedsiębiorstwo rolne (np. wielozakładowe lub koncern), którego gospodarstwa dostarczają takie same produkty do zakładów przetwórczych: np. młynów czy zakładów mięsnych, te zaś zasilają swymi wyrobami: piekarnie, restauracje, sklepy itp. Taki układ gospodarczy może się łatwo zamienić w przedsiębiorstwo o charakterze kombinatowo-kongiomeratowym. Stanie się to, jeśli powstaną

-