41197 lichtarski (174)

348 8. WtpAłpraca pncd«ęb»omwŁ z innymi podmiotami gotpodaiciyau

g)    skupienie terytorialne (bliskość) jednostek wytwórczych i usługowych,

h)    możliwość korzystania ze wspólnej infrastruktury technicznej, komunikacyjnej itp..

i)    tożsamość rynków zbytu,

j)    wspólnota (zbieżność) zamiarów co do sposobu wykorzystania (zagospodarowania) wolnych środków kapitałowych,

k)    wspólnota zamiarów co do sposobów i kierunków rozwoju działalności gospodarczej itp.

Układy produkcyjne i/lub gospodarcze przedsiębiorstw (lub ich zestawów) przyjmują często właśdwc sobie, charakterystyczne nazwy. Należy jednak zaznaczyć, że ten sam układ (zespół zakładów lub przedsiębiorstw) może przyjmować różne nazwy w zależności od tego, jakie więzi i jakie ich cechy (np. produkcyjne, ekonomiczne, organizacyjne itd.) chce się uwydatnić przez użycie określonej nazwy.

Układ produkcyjny jednostek gospodarczych (zakładów), zbudowany np. według kryterium następstwa faz procesu technologicznego (a), kiedy dodatkowo fazy te należą do różnych gałęzi i/lub działów gospodarki, a poszczególne jednostki są połączone silną więzią produkcyjną, przyjmuje zazwyczaj nazwę układu kombinatowego lub po prostu kombinatu (np. kombinat paliwowo--energetyczny, łączący kopalnię z elektrownią, lub rolno-przemysłowy, obejmujący rolnicze jednostki produkcji roślinnej i/lub zwierzęcej z zakładami przemysłowymi przetwórstwa rolno-spożywczego). Jest to układ produkcyjny typu „pionowego" (wertykalnego). Zazwyczaj dodatkowym, równolegle występującym kryterium zgrupowania jednostek gospodarczych w układ tego rodzaju jest ich skupienie terytorialne (g).

Kiedy głównym kryterium przesądzającym o składzie uczestników układu produkcyjnego i charakterze występujących między nimi powiązań produkcyjnych jest współudział w wytwarzaniu złożonego wyrobu (b), przyjmuje on zazwyczaj nazwę układu kooperacyjnego. Nazwa ta wskazuje, że między uczestnikami układu występuje trwała, oparta na odpowiednich umowach współpraca produkcyjna, nazywana kooperacją przemysłową (czy produkcyjną) lub po prostu kooperacją w wąskim tego słowa znaczeniu (sensu siricto). Może ona przyjmować różne formy w zależności od układu więzi produkcyjnych między współpracującymi jednostkami (kooperantami). Na tej podstawie można wyróżnić np. kooperację:

•    równoległą, gdy producent wyrobu finalnego współpracuje z wieloma kooperantami dostarczającymi określone elementy wyrobu lub świadczącymi usługi w poszczególnych fazach procesu technologicznego,

•    łańcuchową, gdy producent wyrobu finalnego zleca dostarczenie pewnych grup elementów wyrobu lub świadczenie wyznaczonych usług jednemu lub kilku kooperantom, którzy z kolei zlecają wykonanie poszczególnych części lub usług poddostawcom, tzw. subkooperantom.

• przemienną (cykliczną), polegającą na realizowaniu cyklu produkcyjnego wyrobu na przemian przez producenta wyrobu finalnego i kooperanta (kooperantów) [4, t. 72].

Kiedy u źródeł tworzenia układów gospodarczych leżą kryteria podobieństwa procesów technologicznych i/lub przeznaczenia wyrobów, mamy do czynienia zasadniczo z brakiem więzi produkcyjnych między ich uczestnikami. Niekiedy na ich określenie używa się pojęć: układ poziomy (horyzontalny) lub układ branżowy. W ramach tego typu układów może dochodzić do współdziałania uczestników w wielu różnych dziedzinach i zakresach w sferze pozaprodukcyjnej Zazwyczaj występują w nich równolegle i inne kryteria (wspólne cechy) grupowanych jednostek, np. wspólna infrastruktura techniczna (h) bliskość terytorialna (g), tożsamość rynków zbytu (i) itd. Cechy te mogą bowiem przesądzać o możliwości i celowości występowania różnorodnych więzi współdziałania uczestników układu.

Układ taki, zwłaszcza przy większym zróżnicowaniu technologicznym i produktowym oraz przy znacznym osłabieniu, a nawet całkowitym zaniku więzi techniczno-produkcyjnej w sferze produkcji podstawowej, może istnieć właśnie z racji tych innych powiązań (np. wspólnej infrastruktury). Wtedy jednak, ze względu na relacje produkcyjne, przekształca się on w układ o charakterze konglomeratu, tzn. w układ jednostek związanych innymi więzami niż produkcyjne czy branżowa jcdnorodaość produktów (gdyż w tym przypadku cechy te nic występują). Konglomerat może spełniać warunki skupienia terytorialnego zakbdów, może jednak istnieć także jako układ jednostek terytorialnie rozproszonych.

W ramach układów przedsiębiorstw wzajemnie powiązanych (wyodrębnionych na podstawie dowolnych kryteriów) mogą zachodzić istotne różnice nic tylko pod względem rodzajowej struktury powiązań (co już było sygnalizowane), lecz także pod względem ich trwałości, natężenia (stopnia spójności układu) oraz narzędzi i form ich kreowania.

Podejmiemy obecnie próbę typologicznego uporządkowania i stopniowania więzi między przedsiębiorstwami ze względu na omówione tu cechy (rys. 43).

O pojawieniu się najniższego (I) stopnia współdziałania gospodarczego można mówić wtedy, gdy dostawca i odbiorca przestają być względem siebie anonimowi, gdy pojawia się pewna regularność transakcji (wymiany świadczeń) oraz gdy oferta dostawcy zaczyna być dostosowywana do potrzeb i wymagań odbiorcy pod względem cech użytkowych (poziom techniczny, jakość itd.) i warunków organizacyjno-ekonomicznych dokonania transakcji, przy czym jednocześnie po stronie odbiorcy mogą (i powinny) wystąpić pewne zachowunia leżące w interesie dostawcy (np. warunki płatności).

Cechą charakterystyczną omawianego stopnia współdziałania gospodarczego ; przedsiębiorstw jest także to, że przed transakcją kupna-sprzedaży nie dochodzi • do zawarcia jakichkolwiek umów formalnych. Prawa i obowiązki stron (kontra-