Maśliński4976

przykładem jest pierwsze udokumentowane wykrycie anomalii chromosomową w komórkach przewlekłej białaczki szpikowej. Niemal u wszystkich chorych na tę białaczkę występuje pojedynczy mały chromosom, nazwany chromosomem Philadelphia (Ph).

Przez wiele lat trwała dyskusja, czy ten chromosom pochodzi z uszkodzonego chromosomu 21 czy 22. Ostatecznie udało się wyjaśnić, iż anomalia ta wynika z translokacji pomiędzy prążkiem 34 na długim ramieniu chromosomu 9 a prążkiem qll chromosomu 22 [t(9;22)(q34;ql 1)].

W wyniku tej translokacji część genu BCR (zlokalizowanego na chromosomie 22) łączy się z fragmentem genu ABL (z chromosomu 9), tworząc nowy chimeryczny gen BCR-ABL. Miejsca pęknięć w obu chromosomach są umiejscowione w odcinkach niekodujących (tj. intronach), tak wtęc regiony kodujące (czyli eksony) pozostają nienaruszone, dzięki czemu możliwa jest zarówno transkrypcja, jak i translacja białkowego produktu genu fuzyjnego. W obrębie genu BCR znajdują się dwa możliwe miejsca pęknięcia:

•    pierwsze, w obrębie którego częściej dochodzi do pęknięć, noszące nazwę głównego miejsca pęknięcia (ang. major breakpoint cluster region) odpowiedzialne jest za powstanie produktu białkowego o masie cząsteczkowej 210 kDa (tzw. p210) i aktywności kinazy tyrozynowej; translokacja BCR-ABL, w wyniku której dochodzi do powstania białka p210, jest stwierdzana prawie we wszystkich przypadkach przewlekłej białaczki mielo-cytamej (CML), a także w 10% przypadków ostrej białaczki limfoblastycznej (ALL) i 5% ostrej białaczki mieloblastycznej (AML),

•    drugie miejsce pęknięcia genu BCR jest odpowiedzialne za powstanie produktu białkowego o masie cząsteczkowej 190 kDa; obserwowane jest ono w ok. 10% przypadków ostrej białaczki limfoblastycznej u dorosłych i w 5-10% przypadków ostrej białaczki limfoblastycznej u dzieci.

W ostrej białaczce limfoblastycznej (ALL) obecność chromosomu Ph’, bez względu na miejsce pęknięcia w genie BCR, jest wskaźnikiem złego rokowania, wskazuje na konieczność rozważenia bardziej agresywnego leczenia. W ostatnich latach, wykorzystując badanie nad translokacją genów, dokonano niezwykłej syntezy leku nazwanego imatinib mesylate, który hamuje aktywność białka BCR-ABL i jest skuteczny w leczeniu białaczki szpikowej i innych nowotworów.

Tworzenie fuzyjnej onkoproteiny jest częstym, ale nie jedynym mechanizmem zmiany ekspresji genów znajdujących się w pobliżu miejsca pęknięcia. Inny mechanizm polega na przeniesieniu danego genu w bezpośrednie sąsiedztwo lub w pobliże genu o konstytutywnej aktywności (ang. a constitutivefy active gene). Ten mechanizm kar-cynogenezy zachodzi w przypadku wybranych chłoniaków nieziamiczych oraz mięsa-ków tkanek miękkich.

W chłoniakach nieziamiczych chromosomalna translokacja może dotyczyć genu łańcuchów ciężkich immunoglobuiin (1GH) znajdującego się w obrębie prążka q32 na chromosomie 14. Przeniesienie tego genu w sąsiedztwo tzw. sekwencji regulatorowej, która stymuluje transkrypcję, skutkuje nadprodukcją proteiny. Przykładem takiej translokacji jest t(14;18)(q32;q21) w chłoniakach grudkowych, w której gen antyapoptotyczny (BCL-2 = B-cell leukemia/tymphoma 2) na chromosomie 18 jest stale aktywowany. Nadekspresja BCL-2 w następstwie translokacji nie wystarcza jeszcze do transformacji nowotworowej, a jedynie sprawia, iż limfocyty B cechują się wydłużonym przeżyciem. U myszy transgenicznych z wszczepionym „rozregulowanym” genem BCL-2 występuje jedynie odczynowy rozrost grudek chłonnych, a chłoniaki rozwijają się dopiero po wprowadzeniu onkogenu o-MYC lub wskutek uaktywnienia tego onkogenu w następstwie spontanicznej mutacji. Obserwacje te zostały potwierdzone w badaniach węzłów chłonnych u pacjentów z reaktywnymi limfadenopatiami. W części odczynowo zmienionych węzłów chłonnych wykazano za pomocą techniki PCR produkty translokacji t(14;18)(q32;q2ł). Dotychczas nie poznano jednak czynnika, który u ludzi prowadzi do transformacji złośliwej w węzłach ze zmienioną ekspresją genu BCL-2.

W przypadku ostrych białaczek oraz mięsaków tkanek miękkich szczególnie często obserwuje się translokacje z udziałem genów kodujących czynniki trans-krypcyjne. Przykładem jest gen EWS umiejscowiony na długim ramieniu chromosomu 22. W mięsaku Ewinga, wskutek translokacji t(ll;22)(q24;ql2), //-końcowa domena białka EWS łączy się z C-końcową domeną produktu genu FLl-1 (ang. Friend

Tabela 17.7. Swoiste translokacje w wybranych nowotworach (wybór danych)

Rodzaj translokacji	Zaangażowane geny (powstały gen fuzyjny)	Nowotwór wykazujący specyficzną iranslokację
t(922)(q34;qll)	BCR-ABL	przewlekła białaczka szpikowa (CML)
t(8;21)(q22;q22)	AMLI-ETO	ostra białaczka szpikowa (AML)
1(11;14)(ql3;q32)	PRAD1-IHCR*	chłoniak z komórek płaszcza (manile celi tymphoma)
t(8;14)(q24;q32)	MYC- 1HCR*	chłoniak Burkitta
l(ll;22)(q24;ql2) I(21;22)(q22;ql2)	EWS-FLI1 EWS-ERG	mięsak Ewinga/PNET
t(X;18)(pll;qll)	SYT-SSX1 SYT-SSX2 SYT-SSX4	mięsak maziówkowy (,sarcoma synoviale)
t(12;16)(ql3;pll) I(l2;22)(ql3;ql2)	FUS-CHOP EWS-CHOP	thiszczakomięsak (liposarcoma) śluzowaty i okrągłokomórkowy
t(2;13)(q35;ql4) I(l;13)(p36;ql4)	PAX3-FKHR PAX7-FKHR	mięśniakomięsak prążkowanokomórkowy

’ Region/gen kodujący łańcuchy ciężkie immunoglobulin (ang. Ig heayy chain region).

leukemia virus integration site-l)> która ma zdolność wiązania się z DNA. W rezultacie powstaje białko chimeryczne, które jest potencjalnym czynnikiem transkrypcyjnym.

W tabeli 17.7 zestawiono specyficzne translokacje występujące w wybranych chłoniakach nieziamiczych i mięsakach tkanek miękkich.

Oprócz translokacji, które mają najistotniejsze znaczenie wśród zaburzeń chromosomowych, zwłaszcza w odniesieniu do nowotworów układu krwiotwórczego, limfatycznego i mięsaków tkanek miękkich (ryc. 17.6), w części nowotworów stwierdza się również inne zaburzenia chromosomowe, takie jak delecje, inwersje i amplifikacje.

Ita U >U

li tu iii

III Mil IM

A ■■■ Rycina 17.6.

Specyficzna translokacja t(ll;22) w komórkach mięsaka Ewinga (A - badanie kanotypu komórek guza, B - badanie metodą F1SH na skrawkach z guza przy użyciu sondy o typie „EWS break apart probe”.

927