mity042

86 Jomsborg Oóm)

Jomsborg (Jóm) - wikingowie z Jómu. Nazwa Jóm pojawia się na określenie wyspy i grodu Wolin u ujścia Odry u Adama z Bremy oraz w wierszach skaldów i sagach skandynawskich, jest zapewne germańska bądź, jak przypuszcza G. Labuda, bałtyjska; niektórzy wywodzili ją także ze słowiańskiego. Forma Jomsborg pojawia się dopiero pod koniec XII w. Sagi skandynawskie XII-Xni w. lokalizują w Joms-borgu osadę („kosz") wikingów skandynawskich, „wikingów z Jómu" (Jómswikingowie). Jej założycielem miał być król duński Harald Sinozęby (ok. 936-987), z którego ramienia dowodził Jomswikingami szwedzki wiking Styrbjórn. Anonimowa Jómsvikingasaga z początku XIH w., zawierająca najpełniejsze dane o Jomsborgu, ale wywołująca wiele wątpliwości w nauce, jako pierwszego dowódcę (jarla) wymienia Palnatokiego, a po nim Sigwaldiego. Z Jomsborgiem sagi łączą także postać norweskiego króla Olafa Tryggvasona, który miał tam spędzić trzy lata. Kwestia wiarygodności sag w ogóle, a tradycji (bardzo zagmatwanej i różniącej się w różnych źródłach) o wikingach z Jómu, a także ich roli we wczesnych dziejach Pomorza, Polski i innych krajów nadbałtyckich pozostaje, mimo badań m.in. (mam na myśli tu tylko badania polskie) Leona Koczego, Józefa Widajewicza i Gerarda Labudy, otwarta. - G. Labuda, Fragmenty II; tenże, SSS II 338-340, V 179-180,461-462, VI102.

Juliusz Cezar - imperator rzymski (zm. 44 p.n.e.). Postać wybitnego wodza rzymskiego, właściwego twórcy imperium, podobnie jak wśród Germanów (którzy od jego imienia utworzyli nazwę władcy nadrzędnego - Kaiser „cesarz"), odbiła się żywym echem w tradycji niektórych ludów słowiańskich. Jak informują żywotopisarze św. Ottona z Bambergu (Mnich z Prufening II, 6 i Ebo 01,1), w Wolinie, który od imienia Juliusza nazywany był Iulin (Julin), czczono włócznię Juliusza. Według Ebona była ona umieszczona w wielkiej drewnianej kolumnie, według Mnicha była już przeżarta rdzą. „Zdaniem niektórych uczonych opowieść ta jest echem germańskiego zwyczaju palenia wiosną dębowego słupa, zwanego Julblock (...). Związek z Juliuszem jest wymysłem kronikarzy, jak i przeróbka nazwy Wolin na Julin (wypadek interpretatio classica)" (St. Urbańczyk, SSS Zeszyt próbny, s. 54). Helmold (1,3) twierdzi, że miano Iulia Augusta „od założyciela miasta Juliusza Cezara" nosiła Wołogoszcz nad Pianą. Obszerniej wątek juliański rozwinął Wincenty Kadłubek (1,17) w opowiadaniu o walkach Lechitów za panowania legendarnego -» Lestka III z wojskami Juliusza i Krassusa, o wydaniu przez Juliusza za zwycięskiego Lestka III siostry Julii, o założeniu przez nią dwóch miast: Julius (nazwanego imieniem brata), „obecnie zwany Lubusz", i Julin (od własnego imienia), czyli obecnego Lublina. Kronikarz wielkopolski poprawił Lublin na Wolin. Jako posag Juliusz dał siostrze Bawarię. Gdy senat rzymski z tego powodu zapałał nienawiścią do Juliusza, ten usiłował gwałtem odebrać szwagrowi Bawarię, wobec czego Julia została przez Lestka odesłana bratu. W Polsce pozostawiła maleńkiego syna -» Pompiliusza I (według Kroniki wielkopolskiej imię Pompi-liusz nadał pierworodnemu swej siostry sam Juliusz na wieść o jego narodzeniu). Długosz pominął jako fantastyczne walki Lechitów z Aleksandrem Wielkim i Juliuszem oraz dane o spowinowaceniu z nim Lestka HI.

Jutrobog, Jutrznybóg - rzekome bóstwo Słowian połabskich. Według Abrahama Frentzla i Christiana Knauthego (XVIII w.) bóstwo czczone na Dolnych (Jutry Bog) i Górnych Łużycach (Jutrny Boh). Nazwa składa się z rdzenia bóg i przedrostka jutrny, jutry „ranny, matutinus", znaczy tyle co „Bóg poranny, Aurora". Dlatego Serbowie pozdrawiają się rano, mówiąc „dobre jutro". Od Jutroboga nazwę wzięło miasto Jiiterbog (Jutrzybok) na zachód od dzisiejszych Dolnych Łużyc (nazwa jest rzeczywiście słowiańska).