new 25 (2)

54 3. Konstrukcyjne postacie połączeń gwintowych

W połączeniach pośrednich (rys. 3.2) dwa (lub więcej) elementy maszynowe łączy się za pomocą łączników. Łączniki z gwintem zewnętrznym nazywają się śrubami lub wkrętami, a z gwintem wewnętrznym — nakrętkami. Podział łączników na śruby i wkręty jest umowny. Wkrętami nazywa się te łączniki, które wkręca się wkrętakiem.

W połączeniach bezpośrednich gwinty łączonych elementów mogą mieć dowolne (ale określone w normach) zarysy i wymiary. W połączeniach pośrednich znormalizowane łączniki gwintowe (śruby, wkręty, nakrętki) mają gwinty metryczne o zarysie trójkątnym (a wyjątkowo rzadko trapezowym).

3.2. Łączniki gwintowe

3.2.1. Zakresy wymiarowe łączników i ich pasowanie

Średnice nominalne gwintów łączników zawierają się w przedziale od 1 do 160 mm (PN-70/M-02037). Dla zakresu średnic od 1 do 7 mm stosuje się tylko gwinty zwykłe, dla zakresu od 8 do 68 mm ¹—• gwinty zwykłe i drobnozwojne pierwszego szeregu, a dla zakresu od 72 do 160 mm — gwinty drobnozwojne pierwszego szeregu o podziałce P=6 mm i drugiego szeregu o P=4 mm. Pod pojęciem pierwszego (drugiego) szeregu gwintu drobnozwojnego należy rozumieć gwint drobnozwoj-ny o największej (drugiej co do wielkości) podziałce według normy PN-83/M-02013. Średnice nominalne gwintów łączników określone są według pierwszego i drugiego szeregu średnic według tej normy. Je-

dynym wyjątkiem jest średnica gwintu łączników d=9 mm; która we wspomnianej normie ujęta jest w szeregu trzecim. Zasady tolerowania wymiarów gwintów łączników są dla prawie całego zakresu średnic takie same. Tolerowane są średnice d, d₂, Di i D₂. Gwinty nakrętek tolerowane są według szeregu 6. z położeniem pola tolerancji H. Szereg i położenie pól tolerancji śrub i wkrętów jest 6g. Jedynie dla bardzo wąskiego zakresu średnic od 1 do 1,4 mm nakrętki tolerowane są dokładniej według szeregu 5. z położeniem pola H, a dla śrub i wkrętów szereg i położenie pola tolerancji jest 6h.

3.2.2. Kształty łbów śrub i wkrętów

Znormalizowane śruby i wkręty różnią się między sobą kształtami łbów, kształtami końców i długością gwintu.

Różne kształty łbów śrub i wkrętów przedstawiono na rys. 3.3. Łby śrub złącznych (rys. 3.3a -P f) mają płaską powierzchnię oporową, przejmującą osiowe obciążenie rozciągające. Powierzchnia oporowa wkrętów może być płaska (rys. 3.3u -f* w) lub stożkowa (rys. 3.3x, y) o kącie rozwarcia równym 60° lub 90°. Śruby dociskowe (rys. 3.3o -r- s) mają mniejsze łby niż śruby złączne, gdyż łby te nie są obciążone. Wkręty dociskowe (rys. 3.3z) i śruby dwustronne (rys. 3.3t) łbów nie mają. W przypadku gdy wystający łeb utrudnia, czy też uniemożliwia poprawną pracę układu, jak również ze względu na poprawienie estetyki złącza stosuje się czasem pogłębienia pod łby śrub i wkrętów. Znormalizowane wymiary ipogłębień podano w tablicy 3.1. Śruby w połączeniach z pogłębieniami mogą mieć łby wieńcowe (rys. 3.3c) lub walcowe z gniazdem wewnętrznym (rys. 3.3d). Śruby dwustronne stosuje się w połączeniach często demontowanych. W śrubach tych jeden koniec (wkręcony w gniazdo)

Rys. 3.3. Łby śrub: a) sześciokątny, b) czworokątny, c) czworokątny wieńcowy, d) walcowy z gniazdem sześciokątnym, e) młoteczkowy podsadzony, f) młoteczkowy, g) śruba Oczkowa, h) śruba z uchem, i) śruba skrzydełkowa, k) śruba z łbem stożkowym podsadzonym, 1) łeb grzybkowy podsadzony, m) śruba noskowa z łbem stożkowym, n) śruba noskowa z łbem kulistym.

Łby śrub dociskowych: o) sześciokątny, p) czworokątny, r) czworokątny wieńcowy, s) czopkowy, t) śruba dwustronna (bez łba).

Łby wkrętów: u) walcowy płaski, v) walcowy soczewkowy, w) kulisty, x) stożkowy płaski, y) stożkowy soczewkowy, z) wkręt dociskowy beż łba