obraz9

110 E. E. Evans-Pritchard - Religia Nuerów

wsze sprzedaż poświęconego zwierzęcia niesie z sobą ryzyko. Cielaki od przeznaczonej krowy, a przynajmniej jeden z nich, mogą być złożone duchowi w ofierze. Wydaje się jednak, że człowiek-właściciel może sprzedać cielęta od krowy ducha za małżeństwo, jeżeli wyjaśni ten cel duchowi. Jeśli poświęcona krowa zostanie zabrana razem, z innymi sztukami przez osobę pragnącą wyrównania swoich krzywd, nie będzie ona raczej trzymana w szałasie tego, kto ją porwał, ale po rozpoznaniu jej charakteru najpewniej zostanie zwrócona pierwotnemu właścicielowi lub puszczona luzem, by uniknąć nieszczęścia. Kiedy kupiłem od rządu trochę bydła wziętego od Nuerów jako grzywna, przyjaciele Nuerzy wskazali mi krowę, która byłayang kwoth, krową ducha, i powiedzieli, że nic dobrego nie wyniknie z posiadania jej. Nie byli więc zaskoczeni, kiedy jednej nocy wyrwała ona kołek, wpadła do Sobatu i utonęła. „Sudan Intelligence Report” z wrze-śnia-października 1934, nr 69, odnotował ciekawy przypadek człowieka, który został skazany przez Rządowy Sąd do Spraw Kradzieży na grzywnę krowy jako odszkodowania dla innego Nuera. Ponieważ posiadał on w tym czasie tylko jedną krowę, która była poświęcona duchowi, Sąd zgodził się odroczyć zapłatę do czasu aż skazany uda się do innej części kraju, by odebrać należną mu krowę. W czasie nieobecności w domu spowodowanej tą misją, jeden z wodzów uznawanych przez rząd zabrał jego krowę. Jej właściciel został w trakcie podróży zabity przez słonia, a członkowie jego klanu rościli sobie odszkodowanie od wodza, ponieważ przypisywali śmierć krewnego zabraniu krowy przeznaczonej dla jego ducha. Mleko krowy ducha mogą pić tylko członkowie rodziny. Należy ono do ducha i jest zastrzeżone dla ludzi, z którymi duch jest związany. Po raz pierwszy poznałem tę zasadę, kiedy w trakcie podróży zachorowałem w wiosce Nuerów i byłem zmuszony spędzić w niej kilka dni. Ponieważ nie mogłem przyjmować stałych pokarmów, poprosiłem chłopaka z najbliższego domostwa o trochę mleka. Odpowiedział mi, że mu przykro, ale jedyna dojna krowa ze stada jego rodziny należy do ducha jego matki, wobec czego nie mogą mi dać jej mleka bez jej pozwolenia. Chwilę później przyniósł mi trochę mleka i powiedział, że nic mi się nie stanie, kiedy będę je pił, bo jestem chory, ale gdy już będę mógł z powrotem jeść, tylko dzieci z tego domu będą mogły doić krowę i pić jej mleko.

Gdyby ktoś niedopatrzył poświęcenia krowy swojemu duchowi, kiedy powinien to uczynić, albo sprzedał zwierzę już przeznaczone duchowi i nie poświęcił mu innego w zamian, to jest wielce prawdopodobne, że na jego dom i stado spadnie choroba. Choć Nuerzy tak twierdzą i wierzą w to, co mówią, to nie wahają się użyć krowy ducha jako zapłaty małżeńskiej albo w jakimś innym celu, mając nadzieję, że szybką będą w stanie ją zastąpić. Wiedzą, że postępują źle, ale myślą, iż, być może, duch powiadomiony o ich intencjach - zrozumie ciężką sytuację i wybaczy wymyślony sposób jej pokonania, bo wie, że zamierzają dotrzymać obietnicy przeznaczenia mu innej krowy, jak tylko będą mogli. Może też nie być im łatwo znaleźć krowę przez dłuższy czas, w którym duch będzie musiał się obejść bez żadnej. Mogą też odkładać zastąpienie krowy inną z powodu chęci wykorzystania bydła w innych celach, jak też dlatego, że mówią sobie tak: skoro nie spotkało nas żadne nieszczęście, odkąd sprzedaliśmy krowę ducha, to nie ma to żadnego znaczenia. Poza tym często nie troszczą się oni o problem i zapominają o nim. Znam kilkanaście przypadków ludzi używających krów ducha jako zapłaty małżeńskiej. Gdy w takiej sytuacji umrze dziecko z rodziny, a potem drugie i pojawią się inne nieszczęścia, zaczynają oni żałować swojej beztroski i radzą się proroka albo wróżbity, by potwierdzić, że ich cierpienia są skutkiem złości ducha spowodowanej utratą krowy. Słyszałem też o przypadku, kiedy ducha deng nie zaspokoiło przeznaczenie nowej krowy w miejsce tej, którą dano jako opłatę małżeńską, ale dalej niepokoił rodzinę. Podjęto wówczas wysiłki, by zwrócić mu tę samą krowę. Niestety człowiek, który otrzymał ją jako opłatę, biologiczny ojciec narzeczonej, w międzyczasie przeznaczył ją swojemu własnemu duchowi i mnożył przeszkody wokół jej zwrotu. Nie potrafił pojąć, dlaczego konsekwencje wykroczenia miałyby być przeniesione na niego. W innym przypadku, który miałem sposobność śledzić, człowiek dał krowę jako swój wkład w opłatę małżeńską przy ślubie syna swojej siostry. Krowa urodziła cieliczkę w domu jednego z braci matki narzeczonej i zmarła w połogu. Ponieważ małżeństwo nie doszło do skutku, cieliczkę uważano za następczynię jej matki. Wówczas pojawiła się trudność. Krowa należała do ducha jej ofiarodawcy i nie powinna nigdy opuszczać jego stada, a serię nieszczęść, które dotknęły jego rodzinę, przypisano właśnie oddaniu jej. Wobec tego naciskał on na zwrot cieliczki tak, by mógł ją dać swojemu duchowi w miejsce utraconego zwierzęcia. Stryj narzeczonej nie był jednak skłonny do pomocy i negocjacje w tej sprawie nie zakończyły się przed moim wyjazdem z kraju Nuerów. Gdyby krowę otrzymała sama rodzina narzeczonej za córkę, oddałaby ona krowę bez słowa, rozumiejąc, że w zamian otrzymałaby podobną sztukę. Poznałem też rodzinę, która niedawno sprzedała całe swoje bydło prosząc o zwrot wołu z opłaty małżeńskiej od rodziny