obraz0

56.

Postać trćjgłowa na złotym rogu, prawdopodobnie pochodzenia celtyckiego, znalezionym w Danii.

U Ii A L O - A Ł T AJCZYC Y I SYBERYJCZYCY Ugro-Finowie, Samojcdzi, Turko-Mongołowie itd.

1. MORD WINI

Wśród, fińskich ludów nadwołżańskich Mordwini¹, zarówno Mokszanie jak Erceni, znają pojęcie najwyższego bóstwa, którym jest bóg nieba, określony jako Szkaj (erc. szki, niszke), czyli ,,stwórca” ², albo szkajbas (szkabavas, szkabas), „bóg stwórca”³, z przymiotnikami jak otsu, „wielki”, vdrda (erc. vere) „najwyższy”, „ten w górze”. O tym, że jest on. organicznie związany z niebem, świadczy na przykład powiedzenie szkaj mazems, które znaczy „niebo czerwienieje” ⁴. A także, kiedy Istota Najwyższa pojęta jest w formie bardziej osobowej, jak to bywa w mitologii ludowej i ludowych pieśniach, ukazuje się wcielona w elementy uraniczne. Według Mokszanów Droga Mleczna jest ręcznikiem Szkaja⁵; u Ercenów zaś Szki, który żyje samotnie i jest wszędzie obecny, stwarza swoim oddechem wiatr, zgrzytaniem zębów — grzmot, mrugnięciem oka — błyskawicę, a łzami — rzeki i morze ⁶. Piorun pojęty jako osoba boska — Atam, „dziadek”, u Mokszanów, Purgine, Purgine-pas (z litewskiego Perkunas) u Ercenów, jest synem lub zięciem Szkaja czy też Szki ⁷.

Ów najwyższy bóg jest wszechwiedzący. U Mokszanów Szkaj ma wielkie oczy i widzi wszystko, co się dzieje na ziemi; a ponieważ ten, kto popełnia zły czyn, stara się zwykle z tym kryć, Szkaj ma do dyspozycji pewne kobiety, które wszędzie krążą, wszędzie zaglądają, a wieczorem donoszą mu o wszystkim, co się zdarzyłoU Ercenów przy okazji zaślubin wzywa się najwyższego boga taką modlitwą: „O, Niske-pas, o Vere-pas, pomocy.

237