Obraz4 (23)

UNIWERSYTET. „PRO ARTE ET STUDIO" XIII

sowa Rada Stanu, powołana po tzw. akcie 5 listopada 1916 roku (proklamującym marionetkowe Królestwo Polskie pod au-stro-niemiecką kuratelą), budzi jeszcze pewne nadzieje tego środowiska - jak i szerszych kręgów społeczeństwa polskiego. Zasiada w niej m.in. Józef Piłsudski - już wówczas i na zawsze uwielbiony bohater Lechonia. Po odmowie Legionów Polskich złożenia przysięgi na wierność władzy niemieckiej w lipcu 1917 roku (czyli po tzw. kryzysie przysięgowym) Legiony zostają rozwiązane, Piłsudski - osadzony w twierdzy magdeburskiej. Tymczasowa Rada Stanu - ustępuje. Utworzona w' następstwie Rada Regencyjna - jak i tworzone przez nią gabinety - traktowana jest nieufnie. Z tych właśnie lat pochodzą satyry Lechonia, ośmieszające te wszystkie formy pseudonarodowej władzy powoływanej przez niemieckiego okupanta, zebrane w anonimowo wydanym tomiku Królewsko-Polski kabaret 1917-1918 (Warszawa 1918). Na dwanaście utworów Kabaretu jedenaście pisanych jest wierszem. Pełno tu nawiązań do wielkich postaci i wydarzeń z przeszłości Polski, do najświetniejszych dzieł jej literatury. Inaczej jednak niż w równocześnie powstających utworach Karmazynowego poematu czy w późniejszych okresu wojennego i powojennego - w satyrach Lechonia zestawienia historii ze współczesnością są zabiegiem pomniejszającym, ukazującym miałkośćU śmieszność postaci działających w polityce polskiej lat 1917-1918. Poeta uruchomił tu cały repertuar swych ulubionych - już wówczas i później - środków wypowiedzi: aluzję, cytat, błyskotliwą grę słów. Wiersz tych utworów jest, jak zawsze u Lechonia, nieskazitelnie regularny, o pedantycznie przestrzeganych i;ymach, rzec by można: wersyfikacyjnie elegancki. Jest to satyra kierowana bezpośrednio przeciw wymienionym z nazwiska osobistościom. Te piekielnie złośliwe pamflety wyszydzają proniemieckie poczynania polityków polskich, kpią z ser-wilizmu wobec władz okupacyjnych, uderzają w międzypartyjne waśnie i małostkowe politykierstwo. Wypowiada się w nich tęsknota do Polski prawdziwie niepodległej i prawdziwie wici-kiej, scemcntowanej wspólnotą odwiecznych pragnień w jeden organizm, jednolitej ponad partykularnymi sporami - takiej, jaką naiwnie i żarliwie przywoływały głosy poetów od wielu lat i strofy patriotycznych pieśni okresu pierwszej wojny.

Jesienią 1918 roku przez ulice Warszawy, przez ziemie Królestwa, przez całą niemal środkową Europę przelewa się fala nastrojów rewolucyjnych. Zbliża się chwila wielkich rozstrzygnięć. Lechoń jest już właściwie po studiach - nie ukończył ich, zaliczył zaledwie dwa semestry: ostatni, letni semestr 1918 roku nie ma poświadczenia w papierach uniwersyteckich. Dzień 11 listopada jest dla poety wstrząsem oszałamiająco radosnym i niezapomnianym. „Chodziłem parę dni z karabinem - wspomina po latach - później, gdy miało z naszej legii studenckiej być prawdziwe wojsko - zwolniono mnie po obrzydliwym dniu w Cytadeli. Byłem już chory i rozwalonymi nerwami pisałem dwa ostatnie wiersze Karmazynowego poematu i Rzeczpospolitą Babińską - byłem nieprzytomny z emocji i po prostu chory”¹⁴. Była to bynajmniej nie wyimaginowana choroba nerwów, która miała w latach następnych kilkakrotnie wprowadzić poważne komplikacje w życie Lechonia. Mimo to poeta zgłasza się do służby i w 1919 roku siedzi „jako kancelaryjna oferma na placu Saskim”¹⁵, szeregowiec Kompanii Sztabowej Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego. W październiku tegoż roku składa podanie o ponowme przyjęcie na studia, ale już ich nie podejmuje.

Zapewne jeszcze w latach szkolnych pojawia się w^? życiu Lechonia pierwsza miłość - Wanda Serkowska, córka warszawskiego przemysłowca, właściciela wytwórni lamp, Jana Serkow-skiego, a siostra Bogdana - kolegi ze szkoły Konopczyńskiego. Miłość nie odwzajemniona i głęboko przeżyta¹⁶. Jej ślady zna-

^M Dziennik II 539.

'' Jan Lechoń, Motyw Krakowa, «Gazcta Polska» 1936, nr 70. ^1,1 Według szkolnego kolegi Lechonia, Adama Jarosińskiego