obraz

8. Techniki badań jakościowych

Niżej przedstawimy w skrócie kilka technik badań jakościowych stosowanych w celu zbierania danych empirycznych. Najczęściej stosowane w metodologii teorii ugruntowanej techniki badań to w kolejności: obserwacja, wywiad swobodny, wywiad narracyjny. Techniki te pozwalają bezpośrednio dotrzeć do epizodów interakcyjnych, zdarzeń, procesów pracy, wypowiedzi o doświadczeniach życiowych czy konsumenckich, ograniczając stopień ingerencji badacza w badaną rzeczywistość. Choć oczywiście ingerencji tej w całości nie da się uniknąć. Nigdy nie można stanąć całkowicie na zewnątrz badanej rzeczywistości społecznej i sytuacji społecznych, żadna technika badawcza nie daje takiej możliwości (zob. rozdz. 4).

Oczywiście można procedury teorii ugruntowanej zastosować również do analizy danych empirycznych uzyskanych w inny sposób, np. do analizy dokumentów osobistych, pamiętników, reportaży prasowych, danych z wywiadów grupowych itp. Niżej opisane techniki można też wykorzystać do zbierania danych w celach monograficznych czy też w celu opracowania tzw. studiów przypadku (case studies), gdzie procedury analityczne metodologii teorii ugruntowanej nie muszą być stosowane, a takie techniki jak wywiad swobodny, obserwacja uczestnicząca, wywiad narracyjny czy wywiad grupowy mogą być oczywiście zastosowane. Najlepiej dla rzetelności badań jest, gdy używa się do zbadania danego problemu wiele technik. Kontrolują się one niejako nawzajem, pozwalając spojrzeć na dane zjawisko z wielu punktów widzenia.

Dane do analizy według procedur metodologii ugruntowanej mogą pochodzić także z wielu innych źródeł. Mogą to być opublikowane już raporty badawcze ze studiów przypadku i przeprowadzonych badań t inograficznych. Znajduje się w nich bardzo dużo cytatów z dzienników obserwacji i wywiadów. Mogą być one użyte jako „wtórne źródła” empiryczne. Istniejące dokumenty i dane archiwalne stanowią bardzo bogate źródła informacji nadających się do analizy i tworzenia teorii ugruntowanej. Wiele z nich znajduje się np. w Internecie (Pandit, 1996). Dla Ilościowych badaczy organizacji znajdują się tam interesujące materiały archiwalne i raporty, ulokowane w gazetach, ulotkach reklamowych i reklamach prasowych, magazynach biznesowych, publikacjach rządowych, raportach giełdowych itp.

8.1. Obserwacja

lak stwierdzono w rozdziałach 2 i 4, używając metodologii teorii ugruntowanej możemy zastosować wiele rodzajów technik zbierania danych. Dzięki temu uzyskuje się wiele różnych punktów widzenia na to samo zjawisko (triangulacja) oraz wzmacnia się moc porównawczą danych i wskaźników. W jakościowych badaniach K. Koneckiego nad kulturą organizacyjną (1992) użyto np. trzech technik zbierania danych: obserwacji uczestniczącej ukrytej, wywiadów swobodnych oraz analizy istniejących dokumentów i opracowań badanego przedsiębiorstwa.

Obserwacja uczestnicząca była w tych badaniach główną techniką zbierania danych.

„Obserwacja uczestnicząca jest procesem badawczym, w którym obserwator przebywa w środowisku społecznym dla celów badań naukowych. Obserwator jest w bezpośrednich bliskich stosunkach z obser-wowanymT ^współuczestnictwo w ich naturalnym'życiu dostarcza mu materiałów badawczych” (Schwartz, Schwartz, 1955, s. 344, cyt. wg Doktór, 1964, s. 43; por. także Goode, Hatt, 1965, przedruk w: Nowak, 1965; Becker, 1953, s. 235-242; Herman, 1994, s. 94; Adler i Adler, 1994, s. 378; Woroniecka, 1999).

Badacz rozmawia z badanymi osobami i otrzymuje ich interpretacje zdarzeń, które sam wcześniej zaobserwował (Becker, 1953). Obserwacje o charakterze ilościowym dążą do zapewnienia standaryzacji oraz kontroli samej metody i różnią się zasadniczo od obserwacji o charakterze jakościowym. Obserwacja jakościowa jest prowadzona w naturalnym kontekście obserwowanych działań ludzkich i interakcji oraz podąża za naturalnym przebiegiem życia codziennego obserwowanych osób. Pozwala

145