P1020071

98 Barbara Czerska

w Muzeum Ziemi Opolskiej dokumentacji fotograficznej, zarówno terenowej, jak i rysunkowej, można odtworzyć jedynie formę i wielkość niektórych domów. W materiałach archiwalnych i publikacjach nie ma nawet i tych danych. O rozplanowaniu i wielkości osady możemy więc mówić tylko w oparciu o wyniki badań z lat 1957 -1973, a te pozwalają na rekonstrukcję zabudowy tylko części osady, prawdopodobnie od 1/2 do 2/3 jej całości (ryc. 1).

W latach 1957-1973 objęto badaniami nie tylko obszar zajęty bezpośrednio zabudową, ale i tereny leżące w najbliższym sąsiedztwie osaczy, w promieniu kilkuset metrów od niej. Na całym tym obszarze nie stwierdzono śladów jakichkolwiek umocnień związanych z osadą, a odcinek z zabudową obejmował przestrzeń niewiele większą od jednego hektara.

Należy więc się zastanowić, na podstawie jakich danych określono osadę w Nowej Cerekwi jako oppidum celtyckie, określenie takie jest bowiem spotykane w literaturze przedmiotu.

Po raz pierwszy nieco szerzej zostały opublikowane wyniki badań w Nowej Cerekwi przez B. v. Richthofena w 1926 r. ¹. W sprawozdaniu z badań na Górnym Śląsku autor najwięcej uwagi poświęcił omówieniu pieca garncarskiego. Ponadto określił chronologię i przynależność kulturową stanowiska, nie omawiając bliżej jego charakteru. W kolejnych sprawozdaniach z badań, zarówno publikowanych, jak i archiwalnych, istnieją wzmianki o odkrytych obiektach nieruchomych, takich jak domy i jamy, ale brak i wówczas jakichkolwiek wzmianek o odkryciu współczesnych im urządzeń obronnych w postaci śladów wałów, fos itp.

M. Jahn w 1931 r., publikując materiały z Nowej Cerekwi, wspomniał o odkryciu osady z piecem garncarskim, nie określił jednak bliżej jej charakteru ². E. Petersen w 1936 r. stwierdził, że wielkość osady, rodzaj znalezisk i położenie geograficzne pozwalają uznać osadę w Nowej Cerekwi za oppidum celtyckie^{3 4 5}. W Nowej Cerekwi lokalizowali oppidum także J. Bohm * i J. Filip^J*. Ch. Pescheck⁶ również w pracy opublikowanej w 1970 r. wypowiedział się zdecydowanie za jego istnieniem w

Nowej Cerekwi. Oppidum to, leżące na wzgórzu bazaltowym, zniszczonym obecnie w dużym stopniu przez kamieniołom, miało posiadać, według informacji O. Kleemanna, podwójny pierścień fos i wałów obronnych; resztki umocnień miały się zachować na wschód i południowy wschód od przebadanej partii osady.

Autorka niniejszego artykułu jest innego zdania. Wieloletnie badania wykopaliskowe prowadzone na terenie samej osady, jak również i w jej okolicy, pozwalają sądzić, że istniejąca tu osada celtycka miała charakter wiejskiego osiedla otwartego, którego ludność, oprócz rolnictwa i hodowli, uprawiała liczne rzemiosła i handel. W polskiej literaturze przedmiotu przeważa podobny pogląd.

Osadą w Nowej Cerekwi interesowało się wielu polskich archeologów. Po raz pierwszy o odkryciu osady wspomniał J. K ostrz ewski w 1939 r.^lz, nie zajmował się jednak bliżej tym stanowiskiem, ograniczając się do charakterystyki odkrytych tam typów domów i ich inwentarza. Nieco szerzej przedstawił to stanowisko J. Kostrzewski w 1970 r. w Pradziejach Śląska ^{6 7 8 9 10 11 12}. Zaliczył wówczas osadę w Nowej Cerekwi do typu dużych osad otwartych o charakterze produkcyjnym z rozwiniętym garncarstwem i znajomością hutnictwa żelaznego, z tym że za główne zajęcie ludności uznał rolnictwo i hodowlę. J. Wielowiejski lokalizował w Nowej Cerekwi celtycką stację handlową, pełniącą rolę pośrednika w handlu między Śląskiem a terenami południowej i środkowej Europy ¹⁴. A. Żaki wymienia Nową Cerekwię w grupie osad otwartych, nie precyzując bliżej jej charakteru ¹⁰. W. Hołubowicz przyjmuje, że w Nowej Cerekwi istniała duża osada rodowa, nieobronna typu wiejskiego ^lł. W. Hensel określa osadę w Nowej Cerekwi jako typowe osiedle celtyckie o charakterze przejściowym do oppidów, ale osiedle otwarte ^ł7. Najlepszy obecnie znawca zagadnień związanych z osadnictwem celtyckim w Polsce, Z. Woźniak, uważa osiedle w Nowej Cerekwi za reprezentatywną osadę wiejską, z silnie rozwiniętym rzemiosłem, nie wyklucza jednak możliwości pełnienia przez nią roli guosi-ośrodka plemienia zamieszku-

1

• B. v. Richthofen, Neue Ergebnisse der Vorgeschichtsforschung in Oberschle-sien, Altschlesien, t. 1, z. 3-4, 1826, s. 190 -191, i inne sprawozdania tegoż autora.

2

M. Jahn, Die Kelten in Sćhlesien, Leipzig 1931, s. 148 -149.

3

¹ E. Petersen, Sćhlesien non der Eiszeit bis ins Mittelalter, Berlin, Leipzig 1635, s. 140.

4

J. Bohm. Nule najstarsi mesta, Praha 1946, s. 44.

5

>« j. Kostrzewski, Od mezolitu do okresu wędrówek ludów. Prahistoria ziem polskich, Kraków 1939, s. 291.

6

J. Kostrzewski, Pradzieje Śląska, Wrocław, Warszawa, Kraków 1970, s. 140.

7

u j. Wielowiejski, Przemiany gospodarczo-społeczne ludności Polski południo

8

wej w okresie późnalateńskim i rzymskim, Materiały Starożytne, t. 6: 1960, s. 240 -

9

-241.

10

^ls A. Żaki, Celtowie na ziemiach polskich. Roczniki Biblioteki PAN w Krakowie, R. IV: 1958, s. 24.

11

w W. Hołubowicz Śląsk w epoce wspólnoty pierwotnej. Historia Śląska, Wrocław 1960, t. 1, s. 104 - 105.

12

W. Hensel, Polska starożytna, Wrocław, Warszawa, Gdańsk 1973, s. 350.