P1020618

120 MMiraHwiw pwioiH

H i < l/i.ił.iń ntnw.ucKku h w pos/(/f^iilnvt'h krajać ii — lo uvh/v (Hic/ucK* clfkiwtioifi (rtobistego d/iuliinia na r/«/ pozy* rrwnej zmiany. Dlauf{» niski poziom odpowiedzialności przypisy* wam obywatelom w Rosji i Ptjlscc w ankiet it* Zdrowie Planety został uznany za wyraz „niskiego poziomu obywatelskiej skuteczności w tych uprzednio totalitarnych państwach (Dimlaprffli. 1993: 35). Następne pytanie bard/ie| bezpośrednio dotyczyło domniemanej skuteczności osobistych działań i brzmiało: ^jak duży wpływ na rozwiązywanie naszych problemów dotyczących środowiska mogą wywierać poszczególni obywatele i grupy obywateli?" Co ciekawe, respondenci z krajów rozwijających się byli bardziej skłonni uważać nie tvlko, źe obywatele pow inni ponosić odpowiedzialność za ochronę środoyviska, ale też że działanie obywateli ma większe szanse powodzenia.

Ramy pojęciowe

W późniejszej części tego rozdziału zestaw imy ten obfity zespół danych z pewnymi badaniami jakościowymi tego, jak jest postrzegane działanie na rzecz środowiska. Na razie wydobędziemy pewne dyskursywne ramy pojęciowe, leżące u podstaw powyższych badań opinii publicznej.

Odnotowaliśmy już, jak niektórzy komentatorzy interpretują dane ankietowe w celu podważenia nadal jeszcze popularnego przekonania, że zainteresowanie środowiskiem to luksus dostępny tylko zamożnym osobom lub narodom. Dunlap et al. (1993: 15) uważają, że jeśli wcześniejsze zastosowania postmaterialistycznej tezy Ingle-harta uznawały zainteresowanie środowiskiem za wyższy cel osiągalny dopiero po zaspokojeniu bardziej podstawowych potrzeb, to wyniki ankiety Zdrowie Planety sugerują, że sprawy środowiska znajdują dziś niemal powszechne uznanie. Mimo to istnieją wyraźne paralele między tezą Ingleharta, że społeczeństwa zmierzają w kierunku „wartości postmaterialnych” a rozróżnieniem Dunlapa i Cat-tona (1979) między „nowym paradygmatem środowiskowym” a „dominującym paradygmatem społecznym” (później przemianowanym na „paradygmat wyjątkowości człowieka”). Obaj autorzy, podobnie jak ich krytycy, sugerują, że istnieje pewien „światopogląd środowiskowy”, że konstytuuje on zupełnie osobny i z gruntu odmienny „sposób widzenia” świata i że ten sposób widzenia jest hermetycznie zamknięty wewnątrz pewnych wzajemnie powiązanych przekonań, wartości, postaw i zachowań o charakterze „środowiskowym”.

Jjiitjię | pmnitM

■ -- -------------9_____\t\

frdobne pojęcia zamkniętego ayuemu hrrmmemv« /nr*, ,m-pliku|t* przeciwstawienie <)'Rumiana (1976) Kam* j k.Hł-mm / nvt h wartościom „tethnotcntrycznym". Tkwią§    Q odi^mte

mu Cotgrove’a (1982) paradygmatu „środowiskowego" od „trądy-cyjnego". „Kłyka ekocentryczna" Merchant (1992), oparta na offi razie przyrody jako organizniu, także jest silnie kontrastowana tr światopoglądami „egoccntrytznym" (opartym na mrchanu znym obrazie przyrody) i „homocentrycznym” (opartym na utylitarn-tycznym obrazie przyrody). Wreszcie bardzo popularne rozróżnienie Naessa (1973) na ekologię „płytką” (zachowującą dualisiu/-ny obraz człowieka jako oddzielonego i odmiennego od przyrody) i „głęboką" (opartą na „jedności” z przyrodą) również implikuje „enwironmentalizm", który można różnicować pod względem stopnia „zieloności”.

Ten retoryczny krok ustanowienia preferowanego 1 spójnego „paradygmatu” lub „światopoglądu” jako przeciwstawnego do jego odpychającego „przeciwnika” jest związany z przesłanką o pewnym procesie zmiany społecznej. Sprawa środowiska wymaga, jak się wydaje, przejścia społeczeństwa od stanu destrukcyjnego dla środowiska, opartego na wartościach niedających się /równoważyć, do stanu opartego na nowym i spójnym paradygmacie wartości przyjaznych środowisku. Pytanie brzmi więc: „jak przejść od A do B?” przy założeniu, że większa część populacji każdego społeczeństwa przyjmuje paradygmat środowiskowy w przeciwstawieniu do technokratycznego (Grove-White 1994: ł). W takich badaniach opinii publicznej tkwi doktryna nazwana przez nas w rozdziale 1 „idealizmem środowiskowym”. Obraca się on wokół pewnych tez: że postawy i przekonania tworzą spójne, zintegrowane i zamknięte całości; że około roku 1970 wiele osób wykształciło w sobie zupełnie nowy paradygmat postaw i podstawowych przekonań, które można określić jako „prośrodowiskowe”; że opozycja wobec tych przekonań tworzy odmienny zbiór przekonań i wartości, które są „antyśrodowiskowe”; że poprawa stanu środowiska nastąpi, jeśli większa liczba ludności przyjmie raczej to pierwsze stanowisko niż drugie i że badania opinii publicznej mogą „uchwycić” te odmienne i przeciwstawne światopoglądy (zob. Fepper 1996: rozdz. 1 jako najnowszy przykład takiej retoryki).

Takie stanowiska rzeczywiście można znaleźć w badaniach opinii publicznej starających się wykazać, że poszczególne grupy jednostek przyjmują pewne zespoły wartości, które można zidentvfi-