P1030220

Silver wyróżnia w naukach społecznych i politycznyc rzy PR-radygmaty, w ramach których „osadzone są różne oraz zastosowania pojęcia wykluczenia społecznego (19 ragjjjjjjD Formuhye je za pomocą następujących określeń: paradygmat „solidarności”, „specjalizacji" oraz „monopolu . Każdy z nich „przypisuje wykluczeniu odmienne przyczyny i jest oparty na innej filozofii politycznej: republikanizmie, liberalizmie oraz socjaldemokracji" (1994: 5391. Paradygmat „solidarności wywodzi się z Francji i dotyczy zerwania więzów solidarności między jednostkami a społeczeństwem. W republikańskiej tradycji obywatelstwa kładzie się nacisk na odpowiedzialność państwa za reintegrację wykluczonych (Spicker, 1997; Rosanvallon, 2000). Paradygmat „specjalizacji” mieści się w anglosaskim liberalizmie. W przeciwieństwie do paradygmatu „solidarności” reprezentuje on poglądy indywidualistyczne. Wykluczenie jest tu rozumiane jako konsekwencja specjalizacji: „zróżnicowania społecznego ekonomicznego podziału pracy oraz oddzielenia różnych sfer (życia zbiorowego)” (Silver, 1994:542). Zazwyczaj bierze się ono z załamania rynków, dyskryminacji oraz niestosowania praw. Większy nacisk położony jest na indywidualną odpowiedzialność za tworzenie obywatelstwa jako umownej wymiany praw i obowiązków. Paradygmat „monopolu” odzwierciedla pogląd Webera dotyczący „zamknięcia społecznego”. „Wykluczenie bierze się z wzajemnego oddziaływania czynników takich jak klasa, status oraz władza polityczna i służy interesom tych wszystkich, którzy nie są wykluczeni”, a którzy tym samym, w ramach strukturalnych nierówności, utrzymują swój monopol władzy i zasobów (Silver, 1994:543). Walka z nim polega na rozwoju pełni obywatelstwa. Jego wpływ, jak twierdzi Silver, można odnaleźć w krajach Europy kontynentalnej, zwłaszcza po stronie Lewicy (np. Jordan, 1996)³.

Martin Evans (1998), porównując Francję z Wielką Brytanią, akcentuje znaczenie kontekstu instytucjonalnego, a zwłaszcza tego, w jaki sposób rozumienie wykluczenia społecznego odzwierciedla odmienne narodowe systemy opieki społecznej. Silver jednakże podkreśla, iż jej typy idealne nie powinny być mylone z instytucjonalną klasyfikacją państw opiekuńczych, mimo że zachodzą one w pewien sposób na siebie, jako że państwa dobibfffi odzwierciedlają historyczne oddziaływanie różnorodnych paradygmatów. Co więcej, istnieją rozbieżne interpretacje wykluczenia społecznego w obrębie poszczególnych państw. Ilustruje to analiza Levitas dotycząca Wielkiej Brytanii, gdzie - jak podkreśla badaczka - wykluczenie społeczne jest raczej pojęciem używanym do opisu i wyjaśniania rzeczywistości niż samą rzeczywistością.

Levitas (1998,2000) finalizuje wykorzystywanie tego pojęcia w Wielkiej Brytanii jako zestawu rywalizujących ze sobą dyskursów lub określonych matryc znaczenia, pozwalających zrozumieć świat społeczny oraz kształtujących postrzeganie tego, jakie działania są możliwe oraz pożądane w ramach każdego | nich. Określa ona te dyskursy mianem RED, MUD oraz SID. RED odnosi się do dyskursu redystrybutywnego oraz egalitarnego, który obejmuje takie pojęcia jak obywatelstwo, prawa społeczne i sprawiedliwość społeczną. Jego stosowanie przez krytycznych myślicieli i działaczy poprzedza mainstreamowe wchłonięcie dyskursu wykluczenia społecznego w Wielkiej Brytanii (zob. Golding, 1986; Lister, 1990). W przeciwieństwie do RED, dyskurs MUD jest dyskursem moralistycznym, często wyrażonym przy pomocy stosowanych w USA antagonizujących i stygmatyzujących określeń takich jak „underclass” czy „kultura uzależnienia od opieki społecznej”. Wszystko zaś po to, aby przedstawić osoby wykluczone jako różniące się pod względem kulturowym od reszty społeczeństwa (zob. roz. 5). Podkreśla on jednostkowe wartości oraz zachowania, dlatego też niektórzy krytykują ideę wykluczenia społecznego z powodu jej dostrzegalnego podobieństwa do dyskursu „underclass”, a także ze względu na indywidualistyczne wyjaśnianie ubóstwa (Novak, 2001; Procacci, 2001). SID - dyskurs społecznej integracji staje się coraz bardziej dominujący w Wielkiej Brytanii oraz w Komisji Europejskiej. Zajmuje się on spójnością społeczną, a w odniesieniu do polityki społecznej skupia się głównie, a czasami wyłącznie, na wykluczeniu z rynku pracy. Hartley Dean (2004) wyróżnia dwie wersje dyskursu SID: „liberalną”, której przykład stanowi podejście brytyjskiej Partii Pracy, oraz „konserwatywną”, która związana jest z francuskim paradygmatem solidarności. Levitas podsumowuje różnice między trzema wymienionymi dyskursami w zależności od tego „ze względu na jaki brak postrzega się

99

98