P1030944

i.

[424]

182

[422]

i.

[424]

182

[422]

t

TAN białostocki

JAN BIAŁOSTOCKI

antyczne zakorzeniły się jednak szybko na północy. Tezeusz Vischer* (por. il. 144), Neptun i Amfitryta Gossaerta, Diana z Anet (Germain Pilon?) świadczą o rychłym przejęciu motywów antycznych we włoskich lub dii-rerowskich ujęciach. Zitalianizowane motywy architektury antycznej znajdują drogę do Francji, Niemiec, Polski. Elementy ornamentalne Kaplicy Zygmuntowskiej, kompozycja jej ścian nawiązująca do schematu łuku triumfalnego, medaliony z popiersiami cesarzy rzymskich malowane w krużgankach wawelskich — to przykłady wkraczania antyku także w świat polskiej sztuki renesansowej.

Twórcze przekształcenie elementów starożytnych i związanie sztuki oraz filozofii antycznej z tradycją chrześcijańską, czego próby dawał już wiek XV, np. w Pokłonie pasterzy Ghirlandaja w Santa Trinita we Florencji, stało się kluczowym problemem mistrzów pełnego odrodzenia. Niepodobna wskazywać wszystkich zapożyczeń i elementów antycznych u Rafaela i Michała Anioła. Ich twórczość stawiała sobie między innymi za cel zespolenie dwóch wielkich tradycji europejskiej kultury. Symbolami niejako tych tendencji są Stanza della Segnatura Rafaela w Watykanie (świat antyczny — filozofia: Szkoła ateńska; świat chrześcijański — teologia: Dysputa o Najświętszym Sakramencie; świat sztuki, stanowiący jakby syntezę obu tamtych elementów: Parnas w którym pojawiają się zarówno Dante, jak Homer i Wergiliusz) i malowidła kaplicy Sykstyńskiej (prorocy i sybille, jako równouprawnione elementy; Chrystus sądzący: zespolenie treści chrześcijańskiej i cielesnego ideału antycznego).

Wkład antyku w sztukę i światopogląd wieku XVI był ogromny: filozofia neoplatońska, kwitnąca już w wieku XV we Florencji (Marsilio Ficino) stała się istotnym czynnikiem ideologii Michała Anioła a także Tycjama i wyraża się niejednokrotnie w ich sztuce (symbolizm grobowca Juliusza II, symbolizm Miłości ziemskiej i niebiańskiej Tycjana). Jednak po krótkim triumfie antycznej myśli i antycznego piękna zawiązało się ognisko konfliktu, który stał się podstawowym zagadnieniem w kulturze XVI wieku: walka humanistycznego światopoglądu z odżywającym (nawet / już przed soborem trydenckim i podczas jego trwania) średniowiecznym chrześcijaństwem. Konflikt ten i częsta przewaga, jaką uzyskuje tradycja średniowieczna, widoczne są także w stosunku do zabytków rzymskich. Śmierć Rafaela i Leona X stanowiły kres fazy entuzjastycznej. Losy są teraz zmienne: papież Pius IV okazywał obojętność wobec antyków (przekształcił część term Dioklecjana w Santa Maria degli Angelik Pius V skwitował, ku przerażeniu humanistów, najwspanialsze rzeźby antyczne groźną sentencją: „tunt idola antiąuorum

Antyczne zabytki interpretowało się teraz treściowo i patrzyło się na nie z punktu widzenia ortodoksyjnie chrześcijańskiego światopoglądu a nł* ideologii humanistycznej: obawę budziła zarówno po®****^'

*

r