P1050793

ROZDZIAŁ 8

Wzajemność, uczciwość i zaufanie

Twoje zboże jest dojrzałe już dzisiaj; mojedojrzeje dopiero jutro. Jest korzystne dla nas obu, iżbym ja pracował dzisiaj z tobą i żebyś ty pomógł mi jutro. Ja nie żywię do ciebie żadnej przychylności, a ty również nie żywisz jej dla mnie. Nie podejmę więc żadnych wysiłków dla twego dobra: gdybym pracował z tobą dla mego własnego dobra w oczekiwaniu świadczenia wzajemnego, to wiem, że czekałoby mnie rozczarowanie i że na próżno uzależniałbym się od twej wdzięczności. Tutaj więc pozostawiam cię przy twej pracy samego, a ty robisz to samo ze mną. Zmienia się pogoda i obaj tracimy nasze, zbiory z braku wzajemnego zaufania i poczucia pewności¹.    DavidHume

Probierzem kapitału społecznego jest zasada uogólnionej wzajemności] - zrobię coś dla ciebie teraz, nie oczekując natychmiast niczego w zamiany' a nawet cię nie znając, ufając jednak, że za jakiś czas ty lub ktoś inny odwzajemni mi tę przysługę. Jak wskazywał filozof Michael Taylor²:    i

Każde jednostkowe działanie w systemie wzajemności charakteryzuje zwykle kombinacja tego, co można by określić krótkookresowym altruizmem i długookresową interesownością: pomagam ci w tej chwili, w oczekiwaniu (raczej mglistym, niepewnym

|| D. Hume, Traktat o naturze ludzkiej, tłum. Cz Znamierowski, 1.1-2, Kraków 1952, ks. III, cz. II. rozdz. V, s. 218; wyd 2, Warszawa 1963 (wyd. ang. A Treatise ojHumań Naturę, 1.1-3,1739-1740),

¹ M. Taylor, Commumty, Anarchy, and Liberty, New York 1982, S. 28-29, Cambridge University raga Zob. A.W. Gouldner, The Norm of Reciprodty. A Preliminary Statement, „American Sociologi-cal Beview”, kwiecień 1960, s. 161-178.

tSł

W&_:-

B

|p;

K

m

■

i niewykaHodowanym), że ty pomożesz mi w przyszłości. Wzajemność powstaje w wyniku serii działań) z ^tó&yęh.każde jest altruistyczne w krótkim okresie (przynosi korzyści innym kosztem altruisty), ale które razem zwykle dają więcej każdemu z uczestników.

Norma uogólnionej \v2ąjein|v®I®Śj^titak fundamentalna ^a cywilizowanego żyda, żewszystkie lięząeersię kodeksy etyczne zawierają odpowiednik nfej^Złotój Zasady. "Przeciwnie, ironiczne odwrócęnie^tej normy - „zrób to innym, zaxum 'óni^rob%to tobie" stało się uosobieniem koncentrującej się Ina własnym interesie „dekady mnie” (me decade). Kiedy na początku XIX [wieku Alexi'sde Toc4uevillevodW!ię4l^Stąny Zjednoczp^j uderzyło go to, że I Amerykanie opierają się pokusie wykorzystania własnej przewagi nad innymi, a zamiast tego dbają    jak podkreślał Tocqueville,

[amerykańska demokracja działa nie dlatego, że Amerykanie trzymają się |nteVvyóbrażalnie idealistyeżnyehtmsad bezinteresownpść^>ale raczej dlatego, lże podążają za „dobrze rozumianym własnym interesem”³^! i Członkowie wspólnoty któr-ż^ stosują się do norm uogólnionej?wzajem-ności, grabią swójelirś^ie, -zanim wiatr zwiejejję na trawnik sąsiada, ofiarują Inieznajomemu dziesięciocentówkę na parkometr, stawiają wszystkim kolejkę Iw barze w tygodniu, kiedy zarobią na nadgodzinach, pilnują domu sąsiadów, Iprzynoszą przekąski do szkółki niedzielnej, kiedy przyjdzie ich pora, i opiekują Isię dzieckiem narkomana mieszkającego piętro niżej.- wszyscy pni dochodzą Ido wniosku, że w ten-sposób dbają o własny interes, dokładnie jak farmerzy |Hume’a, którzy wyszliby lepiej na tym, pomagając sobie w pracy, r j W niektórych przypadkach, jak grabienie liści z trawnika na osiedlu, od-’vzajemnienie przysługi jest natychmiastowe, a rachunek jest prosty; w innych [sytuacjach zwrot następuje po długim czasię i ma charakter domniemany,

. jak życie w społeczności, w której ludzie opiekują się zaniedbanymi dziećmi. | W tym skrajnym przypadku ciężko odróżnić uogólnioną wzajemność od altru-[ izmu i trudno mówić o interesowności. Niemniej jednak Tocqueville właśnie coś takiego określał przenikliwie jako „dobrze rozumiany interes własny”.

<- • * ^3k"^de'Tócqueville,^r0 demokracji w Ameryce, tłum. B. Janicka, M. Król, Kraków 1996, SIW Znak, s. 131-134 (wyd. ang. Democracy in iśwenca. tłum. G. Lawrence, red. J. P. Mayer, New York 1969, Doubleday, Anchor Books).

227