P1070839

LII

budowywać po śródmiejsko; jedynie w obrębie II rejonu ograniczeń zabudowy wokół twierdzy były to domy konstrukcji drewnianej (konstrukcję tę skrywano pod tynkami i sztukaterią), natomiast w III rejonie domy masywne wznoszono już od r. 1889. Doszło do tego po złagodzeniu w tymże roku ograniczeń zabudowy przedpola, na skutek katastrofalnej powodzi z r. 1888. W warunkach szybkiego wzrostu przedmieść już w r. 1894 powstała nowa parafia dla Jeżyc z okazałym neoromańskim kościołem św. Floriana przy uL Kościelnej, ukończonym w r. 1897. Wkrótce (1896) także i dla Łazarza zaczęto budowę kościoła Matki Boskiej Bolesnej przy ul. Głogowskiej, którego gmach, również neoro-mański, ukończony został w r. 1901. Do tych działań wyprzedzających powiększenie miasta o przyległe tereny zaliczyć należy założenie (od r. 1898) na Łazarzu ogrodu botanicznego (obecny park Kasprzaka), przy którym po r. 1900 powstali najbardziej ekskluzywna w Poznaniu zabudowa mieszkalna.

W XX STULECIU. Gdy dawne wsie podmiejskie objęte zostały nowym rozplanowaniem miasta, musiało nieuchronnie dojść do połączenia ich z Poznaniem. Nastąpiło to 1 kwietnia 1900 r. Nie byłoby to połączenie pełne, gdyby po długich staraniach nie doszło wreszcie w r. 1902 do uzyskania zgody cesarza Wilhelma II na likwidację pierścienia starszych fortyfikacji lewobrzeżnych. Oczywiście nie dotyczyło to fortu Winiary (Cytadeli), zwłaszcza że nie było tendencji rozwoju miasta ku północy, zresztą za sprawą samego fortu — tworzącego pod tym względem potężną zaporę; stąd też i same Winiary pozostały na razie peryferyjną wsią.

Dla zagospodarowania przez miasto terenów pofortecznycb powołana została komisja pod przewodnictwem arch. Josepha Stiibbena, zarazem autora planu przyjętego do realizacji Plan utrzymywał istniejące na stokach bastionów cmentarze i inną zieleń i wprowadzał oprócz dawnej ulicy wałowej wewnętrznej (obecnie ul. Kościuszki) szeroką ulicę-aleję prome-nadową długości 3,7 km (obecnie Stalingradzka — Marchlewskiego). Część terenów przewidywano pod zabudowę mieszkalną, lecz rozluźnioną, w zieleni, jednak dominować miała zieleń parkowa i -architektura monumentalna, z nowym teatrem (obecną operą) ukończonym w r. 1910 i parkiem przed jego frontem. Zwłaszcza tu, na .zachodnim odcinku terenów pofortecznych, w rejonie zniesionej bramy Berlińskiej zgrupowane zostały oficjalne i publiczne budowle nawiązujące do różnych historycznych stylów: romanizmu, późnego renesansu, baroku i klasycyzmu (architekturę neogotycką w tym

zespole reprezentował wznoszący się w pobliżu starszy kościół ewangelicki św. Pawła). Dominantą była rezydencja cesarska oraz pozostające z nią w związku przestrzennym i stylowym gmachy ziemstwa i dyrekcji poczty, ujmujące po obu stronach wylot obecnej ulicy Czerwonej Armii. Od zachodu wylot ten został zwężony kompleksem zabudowań akademii, z frontem jej wielkiej auli (obecnie Collegium Minus UAM). Pomijając pomniejsze budynki, trzeba wymienić położony na północ od rezydencji gmach komisji kolonizacyjnej (obecnie Akademia Medyczna), a po stronie południowej, nieco dalej — dyrekcję kolei. Cała ta zabudowa w zasadzie ukończona była do r. 1910. Miała ona odzwierciedlać potęgę cesarskich Niemiec osiągającą w owym czasie swój szczyt.

W tym miejscu należy dodać, że dla łatwiejszego przekraczania kolejnej przeszkody za pasem fortecznym, jaką stanowiła kolej, zbudowano kilka nowych wiaduktów, w tym dwa drogowe (most Dworcowy i most Teatralny) oraz cztery kolejowe nad obecnymi ulicami: Libelta, Nowowiejskiego i Cichą (w formie wszystkich wiaduktów dochodzą w różnym stopniu do głosu znamiona nowego stylu — secesji). Tu też trzeba wymienić nowy most na Warcie (Sw. Rocha) ukończony w r. 1911, o przęsłach kamiennych i głównym stalowym.

Budownictwo oficjalne pierwszego dziesięciolecia XX wieku nie ograniczyło się do pasa pofortecznego. W tym samym czasie wiele reprezentacyjnych gmachów wzniesiono w samym śródmieściu — na ogół zresztą na miejscu wyburzanej starszej zabudowy. Tak powstało muzeum imienia cesarza Fryderyka (Muzeum Narodowe) i biblioteka dedykowana jego następcy Wilhelmowi (Biblioteka Uniwersytecka). Przy kompleksie starszych budynków więziennych wzniesiony został wielki gmach sądu przy ul. Młyńskiej, o formie nawiązującej do południowoniemieckiego późnego baroku. Szczególną pozycję zajęła wielka bożnica żydowska — kopułowa budowla centralna na Starym Mieście, tuż za dawną bramą Wroniec-ką (w czasie okupacji niemieckiej całkowicie przebudowana na pływalnię). Powstały też w śródmieściu budynki banków i hoteli; wśród pierwszych warto wymienić późniejszy Bank Związku Spółek Zarobkowych przy placu Wolności, o ile bowiem wszystkie wzmiankowe gmachy oficjalne nawiązują architekturą do stylów historycznych, tu dochodzi do głosu nowy styl — secesja. Styl ten opanował budownictwo mieszkalne i mieszkalmo-handlowe przenikające silnie także na Stare Miasto, by wymienić liczne domy przy Starym Rynku, ulicach Wrocławskiej, Szkolnej, Wielkiej i Masztalar-skiej (na Starym Mieście wiązało się to z zatarciem układu