P1070843 (2)

LX

Magdaleny przy drodze do kościoła Bożego Ciała. Zlikwidowane zostały cmentarze: farny, świętomarciński i żydowski, przyległe do terenów targowych. Wprawdzie okupanci przyłączyli do miasta wielkie tereny z Junikowem, Krzyżowni-kami i Psarskiem na zachodzie, oraz Antominkiem, Kobyle-polem, Spławiem i Głuszyną na wschodzie i pd.-wschodzie, lecz praktyczne tego konsekwencje były całkiem znikome. Budownictwo mieszkalne powstało w kilku kompleksach domów pracowniczych trzy-, dwu- i jednokondygnacyjnych (na Jeżycach w rejonie ulic Przybyszewskiego — Galla, przy Opalenickiej i Szamotulskiej, na Sołaczu przy ul. Drzymały, na Winogradach w rejonie ul. Owsianej i na Swierczewie). Istotny był przy tym nawrót okupantów do wysokich dachów, co było nader charakterystyczną cechą tego budownictwa.

Zniszczenia wojenne zaczęły się już we wrześniu r. 1939 wysadzeniem mostów na Warcie (most Sw. Rocha utracił wówczas swe przęsło stalowe). Z kolei alianckie bombardowanie w r. 1944 zniszczyło część hal międzynarodowych targów, które okupanci zaadaptowali na fabrykę samolotów. Wyzwolenie Poznania w lutym r. 1945 poprzedzone zostało trwającymi miesiąc walkami o miasto, w czasie których dotknęło je największe w dziejach zniszczenie. Najsilniej ucierpiało śródmieście, a w nim Stare Miasto, zburzone w około 55% ze względu na pobliże głównego fortu — Cytadeli, stanowiącej centralny punkt obrony dla kilkudziesięciotysięcz-nej załogi niemieckiej.

Powojenna odbudowa koncentrowała się początkowo na przywróceniu miastu jego podstawowych funkcji w szczególnie trudnym okresie olbrzymiej migracji wysiedlonej przez okupantów ludności wracającej do swych domów. Wkrótce też zabrano się do zabezpieczania, a potem do odbudowy zabytków. Na Starym Mieście powstały możliwości znacznych rekonstrukcji nawiązujących do dawnego układu parcel, a w katedrze — odsłonięcia starszego rdzenia silnie zrujnowanej świątvni (główne prace przeprowadzone zostały w latach pięćdziesiątych).

W pierwszych latach powojennych, w warunkach dotkliwego braku materiałów budowlanych, rozebrane zostały istniejące do tego czasu, lecz silnie uszkodzone w trakcie oblężenia miasta dzieła fortyfikacyjne pierwotnego pasa wokół śródmieścia oraz prawobrzeżne: dawny fort Grolmana od południowej strony śródmieścia, forty: Radziwiłła na Zagórzu, Raucha na Miasteczku i Prittwitza-Goffrona za klasztorem reformatów na Sródce. Zlikwidowane też zostały na rzecz

zieleni parkowej dawne cmentarze ewangelickie, w tym przylegle do parku Marcinkowskiego (położone na stokach dawnych fortyfikacji), na Gór czynie i przy ul. Ogrodowej (później, około r. 1960 likwidacja objęła także cmentarze parafialne: świętomarciński-starszy — przy ul. Towarowej, świętojański na Komandorii, a w r. 1974 cmentarz św. Wojciecha przy ul. Obornickiej).

Wraz z odbudową śródmieścia wprowadzono szereg zmian w charakterze zabudowy, jak też przesunięcia linii regulacyjnych, spowodowane koniecznością poszerzenia ulic dla rosnących potrzeb ruchu. Jednak nie doszło do zasadniczej przebudowy dziewiętnastowiecznego układu miasta, a jedynie do uzupełnienia o nowe arterie komunikacyjne. Tutaj trzeba wymienić most Marchlewskiego łączący od r. 1953 Łazarz i Wildę południową stroną śródmieścia z Ratajami, dalej uL Zamenhofa — Starołęcką stanowiącą równoległą do Warty oś komunikacyjną prawego brzegu, zrealizowaną w latach sześćdziesiątych, i wreszcie trasę po północnej stronie śródmieścia, przez Ostrów Tumski na Komandorię, do wylotu w kierunku Warszawy (ul. Solna, Małe Garbary, mosty Chrobrego i Mieszka 1). Ta ostatnia trasa, przecinająca najstarsze partie miasta na prawym brzegu, wprowadziła od około 1965 r. istotne zmiany w ich układ. Na Ostrowie rozcięła ogród pałacu arcybiskupiego, a na Sródce pochłonęła południową część rynku z przyległą pierzeją. Najistotniejsza jednak była likwidacja chwaliszewskiego odcinka koryta Warty, i przeniesienie nurtu na dotychczasowe koryto ulgi między Chwaliszewem i Ostrowem; odsunęło to lewobrzeżne Stare Miasto daleko od rzeki, zacierając — po regulacjach XIX wieku — jeszcze bardziej pierwotne stosunki fizjograficzne.

Rozwój przestrzenny Poznania poszedł w latach pięćdziesiątych zrazu w kierunku pd.-zachodnim, obejmując dalsze tereny Łazarza (w rejonie ul. Rutkowskiego), a przede wszystkim obszar między ulicami Grunwaldzką i Świerczewskiego (dawną Bukowską), wolny dotąd od zabudowy między osiedlem willowym w rejonie ulic Ostroroga i Grodziskiej a Osiedlem Grunwaldzkim i ul. Bułgarską (dawną szosą okrężną łączącą forty zewnętrznego pierścienia). Powstało tu osiedle złożone z wielomieszkaniowych bloków. Jego główną osią stała się nowa ul. Grochowska (o przebiegu południkowym). Mniejsze jednostki lokowano na wolnych terenach peryferyjnych Jeżyc, w cezurze między Sołaczem i Winiara-tmi, na Winogradach w ich pd.-zachodniej części oraz na Dęb-cu — między szosą do Mosiny i Dębiną. Z kolei między Gór-czynem i Osiedlem Grunwaldzkim zbudowano osiedle, od tam-