P1130682 resize

81

Chronologia

Pozycję chronolgiczną kultury strzyżowskjej można stosunkowo dobrze określić zarówno dzięki wspomnianym wyżej powiązaniom kulturowym, jak też czytelnym układom stratygraficznym, np. w Zozowie. Będąc młodszą od kultury Chłopice-Veselć i jej odmiany gródecko-zdołbickiej, a tym samym od innych kultur z przełomu eneolitu i początków epoki brązu, musi więc być współczesna kulturze mierzanowickiej, młodszej fazie kultury środkowodnieprzańskiej i zachodnim grupom kultury katakumbowej; wyprzedza natomiast w czasie kulturę trzciniecką i sośnicką. Możemy zatem mimo braku, jak dotąd, datowań materiałów strzyżowskich metodą 04 przyjąć te same daty absolutne, co dla rozwiniętej kultury mierzanowickiej, tzn. 1750-1600 p.n.e.

Możliwe, że w przyszłości będzie można wyróżnić przynajmniej dwie fazy rozwojowe — starszą protostrzyżo-wską reprezentowaną przez najmłodsze znaleziska typu gródecko-zdołbickiego — oraz klasyczną, dla której typowe byłyby osada w Strzyżowie i Walentynowie, a także cmentarzyska w Raciborowicach i Torczynie.

4. KRĄG KULTURY UNIETYCKIEJ

ZAGADNIENIE GENEZY I ROZWOJU W EUROPIE ŚRODKOWEJ

Cała zachodnia część Polski, mniej więcej od górnej Odry i Przemszy na pohydniu, do Drwęcy i ujścia Wisły na północy, wchodzi w omawianym okresie stopniowo w orbitę wpływów kultury unietyckiej. Najwcześniej pojawia się ta kultura, i to w czystej postaci, na terenie Śląska Dolnego i Kujaw. Proces, jaki doprowadził do jej powstania na tym obszarze, należy wiązać z omawianymi przez nas w rozdziale I ogólnymi przeobrażeniami na przełomie eneolitu i epoki brązu w Europie środkowej i południowej, a które doprowadziły do wykrystyli-zowania się cywilizacji wczesnobrązowej. Reprezentantem tej cywilizacji na znacznych obszarach Europy, a mianowicie Moraw, Czech, RFN, w znacznej części Austrii i Polski zachodniej, jest kultura unietycka oraz kultury i grupy do niej zbliżone, jaknp. kultury: Straubing we wschodniej Bawarii, Unterwfilbing w Dolnej Austrii, Wieselburg w Burgen landzie.

Do niedawna panował, a do dziś jeszcze pokutuje pogląd, że obszarem wykrystalizowania się kultury unietyckiej były Czechy środkowe i że stamtąd rozprzestrzeniła się ona na wymienione wyżej obszary. Brano też pod uwagę Śląsk jako kolebkę kultury unietyckiej. Podłożem, na jakim wyrosła — zdaniem autorów reprezentujących taki pogląd — byłyby miejscowe kultury eneolityczne, głównie ceramiki sznurowej oraz pucharów dzwo-nowatych, obie reprezentowane przez liczne stanowiska zarówno w Czechach, jak i na niektórych terenach sąsiednich (np. na Śląsku). Przeprowadzone ostatnio studia nad genezą kultury unietyckiej w Czechach i na Morawach wykazały, że jej korzenie tkwią bardziej na południu, ogólnie mówiąc w środkowonaddunajsldm środowisku kulturowym (V. Moucha 1959; J. Ondraćek 1967).

Dokonując szczegółowego podziału tej kultury (V. Moucha 1963) na szereg faz chronologicznych i rozwojowych (w Czechach 6, na Morawach 5 faz) i wyróżniając tzw. fazę proto- czy też wczesnounietycką stwierdzono, że znaleziska jej koncentrują się przede wszystkim na terenie południowo-wschodnich Moraw oraz w przyległej części Dolnej Austrii. W Czechach zaś najwięcej ich występuje w środkowowschodniej części, czyli w strefie osadniczej położonej najbliżej Moraw. Znacznie mniej obserwuje się ich w Czechach północno-zachodnich, a brak ich zupełnie w południowych i południowo-zachodnich. Wykazano też, że zdecydowana większość form naczyń najstarszych faz kultury unietyckiej nawiązuje bardzo silnie do ceramiki wczesnobrązowych kultur obszaru Węgier i północnej Jugosławii — takich jak Vinkovci, Samogyvar, a zwłaszcza wczesnonagyrćvskiej (J. Ondraćek 1967). Podobieństwo dotyczy nie tylko ogólnych proporcji naczyń, ale nawet drobnych szczegółów w formie, zdobnictwie, a także w technologii. Również inne pozaceramiczne zabytki kultury unietyckiej mają swoje odpowiedniki na południu. Niektóre groby, zwłaszcza na Morawach, zawierające wyposażenie najbardziej zbliżone do wczesnonagyrćvskiego, były ciałopalne, co jeszcze bardziej podkreśla ich związek z Kotliną Karpacką. Część form naczyń występujących w najstarszej fazie kultury unietyckiej, np. misy, kubki uchate, a charakterystycznych również dla późnego etapu rozwoju kultury pucharów dzwonowatych ,na Morawach i w Czechach oraz dla schyłkowej fazy kultury ceramiki sznurowej (zwłaszcza na tym pierwszym obszarze) jest świadectwem — jak wykazują ostatnie studia — silnego powiązania także obu tych eneolitycznych kultur _}    ze środkowonaddunajskim kręgiem kulturowym, a nie wynika (jak tłumaczono dotąd) z dziedziczenia po nich

form ceramicznych przez kulturę unietycką. Na podstawie obserwacji, między innymi częściowego wykluczania się zasięgów w Czechach i na Morawach oraz ilościowych proporcji stanowisk wszystkich trzech kultur, uważa się dzisiaj, że były one na jakimś odcinku czasu sobie współczesne, a pozostając w kontaktach oddziaływały wzajemnie na siebie. Tym też należy tłumaczyć występowanie niektórych cech sznurowych (m. in. ornamentu

U — PrahUtorla ziem polaklch... t. HI