P1190735

go, ż* a to Bankowo łatwo 1 szybko ro uprze 0 trzeniały się 1 opowissoh-niały rózas •nowinki* zarówno w dziadzinie tsnhnlki, jak te* stroju, zwyczajów osy wierzeń w obrębie grup etnicznych samie saku Jąoy oh pod* ówosaa Europę. Ujednolloenle kulturowe, a v jego następstwie istnie* nie szeroko rozpowszechnionych, kolejno po sobie następujących nzian •tyllstyosnych, ułatwia nam dzisiaj ustalanie wewnętrznej periodyza* eji dla poszczególnych kultur w obrębie epoki brązu i wczesnej epoki żelaza.

Rozpowszechni oni * się użytkowania brązu spowodowało w efekcie wytworzenie się w obrębie poszczególnych społeczności grup ludzi wyspę* ojalizowznyoh w obróboe tego metalu. Speojalizaoja w wytwórczości stopniowo poszerzała się, obejmująo obok odlewnictwa brązowego także 1 dziedziny. V epooe brązu, a zwlaeaosa we woseenej epooe żelaza możemy mówić zdecydowanie o wyodrębnieniu się obok odlewnictwa także gómlotwa rud metali.i górnictwa solnego oraz zapewne solowar* stwa. Także na niektórych, szczególnie rozwiniętych pod względem go* spodaresym terenach nastąpiła wyraźna specjalizacja w dalszych dziedzinach wytwórczości, między innymi w produkcji garncarskiej. V niektórych bowism knltorach, zwłaszcza we wczesnej epooe żelaza, możemy wyróżnić oeremikę przeznaczoną do pospolitego użytku wykonaną w ramach gospodarstwa domowego i oeremikę doskonale wykonaną pod względem technicznym 1 zdobioną niekiedy malowaniem lub innymi technikami de* koraoji, pochodząoą niewątpliwie z wyspecjalizowanych pracowni garn-

0    orskich.

Występujący w epooe brązu rozwój produkcji w różnych dziedzinach, a zwłaszcza w produkcji metalurgicznej, powiązany z rozwojem kontaktów handlowych spowodował powstanie zróżnicowania w obrębie poszczególnych społeczności. Proces ten nasilał się w czasach niepokojów politycznych wywołanych zachodzącymi w owym osasis przemieszczeniami się poszczególnych lodów. V obrębie niektórych kultur epoki brązu

1    we wczesnej epoce żelaza zróżnicowanie społeczne postąpiło tak daleko, że wytworzyła się u poszczególny oh ludów warstwa arystokracji poświadczona w materiale archeologicznym występowaniem bogato wyposażonych pochówków * tak zwanych grobów książęcych.

V epooe brązu i we wczesnej epooe żelaza pojawiają się na arenie dziejowej poszczególne, już uformowane grupy Językowo—etniczne na terenie luropy. Oplerająo się na przekazach zamieszczonych w pisanych źródłach antycznych i dodatkowo rozpatrując rozmieszczenie poszczę* gólmy oh kultur archeologicznych, próbuje się z większym lub mniejszym powodssaioa lokalizować poszczególne grupy etniczne i śledaió ich najdawniejszą historię.

Rozwój Europy w epoce brązu bynajmniej nie przebiega! w sposób równomierny i jednakowy. Rozwój cywilizacji osiągną! w początkach epoki brązu największy poziom w południowej ozęśol półwyspu Bałkańskiego, zwłaszcza na terenie dsisiejszej Grecji ora* na wyspach rozsianych w północno-wschodniej części Morza śródziemnego• Rozwijała sif tu kultura egejska, ponoś tająca w swiązkn z cywilizacjami Bliskiego Wschodu i z Egiptem. V wyniku oddziaływań egejskich i tna-tolijskioh ku północy, uformował się na samym początkn U tysiąclecia p.n.e. ośrodek kultury wcaeenobrązowsj w dolnym i środkowym dorzeczu Dunaju. Z tego ośrodka wpływy kulturowe rozchodziły się dalej w kierunku zachodnim i północnym, stosunkowo szybko przenikając na półnoo, a± po wybrzeZa Morza Północnego i Bałtyku. Stopniowo w wyniku całego szeregu przemień środkowa Europa stała się oŻywionym ośrodkiam rozwoju kultury epoki brązu i następnie teZ wczesnej epoki Żelaza. Wpływy cywilizacyjne docierały do Europy nie tylko od południa, poprzez Bałkany, ale tekZe od południowego wschodu poprzez Kaukaz, rozprzestrzeniając się następnie dalej na półnoo, na tereny stepowe zamieszkałe głównie przez ludy pasterskie o koczowniczym trybie Zycie. Natomiast znaczni# bardziej na uboczu od wpływów cywilizacyjnych pozostawały ludy Żyjące na półnoo od strefy stepowej we wschodniej Europie oraz ludy zachodniej części naszego subkonty-nentu. Południowe wybrzeZa Europy zachodniej zetknęły elę początkowo z penetraoją gospodarczą, a później od XI wieku p.n.e. takZe z bezpośrednią kolonizacją fenloką. Nie pozostało to bez znaczenia dla rozwoju miejscowy oh kultur epoki brązu. Penetraoja fenlcka spowodowała na tym terenie rozwój eksploatacji miejsoowych rod metali zwłaszcza na Półwyspie Plrenejakim, a zapewne tekZe na Półwyspie Bretońekim 1 na terenie Yysp Brytyjskich. Bardzo datę znaczenie dla rozwoju oałokeztałtu kultury europejskiej w młodszej fezie epoki brązu 1 we wozeanej epooe Żelaza miał rozwój oywillzaojl greckiej, a zwłaszcza prowadzona przez Greków w latach 700 - 500 p.n.e. wielka kolonizacja. V wyniku kolonlzaoji wpływy oywillzaojl greckiej oddziaływały bezpośrednio na ludy zamieszkująoe wybrzeZa Morsa Czarnego /Scytowie 1 plemiona tracki#/. Grecy skolonizowali ozęść Sycylii, południowych Yłoch i wywarli znaczny wpływ na cywilizację etruską w środkowej*Italii. Nie bez znaczenia były taZ wpływy greckie na wybrzeZa zachodniej części Morza śródziemnego, zwłaszcza na południowe wybrzeZa Francji, gdzie z kulturą grecką zetknęli elę Celtowie.

Europa w epoce brązu znajdowała elę pod wpływem klimatu subbo-roalnogo, o charakterze raczej kontynentalnym, stosunkowo oieplsgo