P1210016

16

Józef Kostrzewski

2. Ozdoby.

Wśród szczątków domów i na ulicach osady znajduje się stosunkowo liczne, widocznie zgubione przez mieszkańców, ozdoby metalowe w postaci szpil, bransolet, naszyjników i t. d. dalej paciorki szklane i bronzowe, wisiorki z przedziurawionych kłów zwierzęcych i t. d. Znaczna większość ozdób metalowych wykonana jest z bronzu, bardzo nieliczne tylko z żelaza. Na pierwszy plan wybijają się szpile, wśród których spotykamy dwa egzemplarze skądinąd zupełnie w tym czasie nieznane, mianowicie okazy z poziomą, niezdobioną tarczką okrągłą. Szpile te przypominają formy typowe dla II okresu epoki bronzowej, najwidoczniej jednak nie mają z tą formą nic wspólnego. Musimy je zatem uważać za wytwór miejscowy, skoro poza Biskupinem w okresie wczesnożelaznym ich nie spotykamy. Z innych szpil bronzowych wymienić należy kilka okazów z poprzecznem karbowaniem główki (tabl. XXXVIII, 1—3), dwa egzemplarze z główką stożkowatą lub półkulistą (tabl. XXXVIII, 7—8), jedną szpilę z główką płasko rozkutą, zwiniętą w uszko (tabl. XXXVIII, 9), jeden egz, z łabędzią szyjką i z główką wazowatą, z której wyrastają cztery maleńkie stożki odwrócone¹) (tabl. XXXVIII, 10), i dwie szpile zwykłe z łabędzią szyjką (tab. XXXVIII, 14), z których jedna niestety zaginęła. Z żelaza wykonana jest tylko jedna szpila uszkodzona z łabędzią szyjką (tabl. XXXVIII, 13). Z innych ozdób znaleziono pogięty naszyjnik bronzowy z wąskiej taśmy (tabl. XXXVIII, 24), bronzową bransoletę dziecięcą z drutu (tabl. XXXVIII, 18), kilka pierścieni bronzowych (tabl. XXXVIII, 22—23), plaski krążek bronzowy (tabl. XXXVIII, 17), służący może do zapinania pasa, jak świadczyć mogą charakterystyczne ślady zużycia oraz fakt znajdowania podobnych krążków na brzuchach szkieletów w kurhanach łużyckich w Zdzienicach, w pow. tureckim, wreszcie ułamki bransolet bronzowych z grubego drutu (tabl. 15—16) i osiem dwustożko-watych paciorków bronzowych (tabl. XL, 1 na prawo). Pozatem znalazło się kilkadziesiąt paciorków z niebieskiego szkła, importowanych z Egiptu, ważnych z tego powodu, że ułatwiają nam one datowanie osady. Z innych ozdób odkryto kilka ułamków kła dzika z wywiercooemi otworami, fragment kości z otworem (tabl. XL1V, 24) i przedziurawiony kieł wilka.

') Analogiczne szpile bronzowe znamy z współczesnych cmentarzysk wielkopolskich kultury łużyckiel (Wróblcwo, pow. szamotulski, Nadzie)ewo, pow. średzki (po 1 egz.), Gorszewlcc, pow. szamotulski 2 egz. I Czekanów, pow. ostrowski (tylko główka). Wszystko w Dziale Przedh. Muz. Wlelkop. Dość zbliżone formy, jednakże z trzonem zgiętym szablasto, znamy z terytorium germańskiego w Niemczech północno-zachodnich (Leczeń, Meklemburgio. Staall. Mus fOr Vorgcsohlchte Berlin II, 10 497, Beltzi Dlc vorgcsch. AltertUmer Meckl.-Schwer. tabl. 39 ryc. 50. — Verhandl. d, Beri. Ant lir. Ges. 1888, str. 285, ryc. 6. — SKchs.-ThUr. Jahrosschrift X, tabl. VII, 112) I w Skandynawjl MAn.ulshl.nl 1901—1902 atr. 84, ryc. 8. — Schlemmi Wiirterbuch z. Vorgesohichte str. 223 ryc. b.

3. Narzędzia.

Wśród narzędzi znalezionych w Biskupinie, przeważają zdecydowanie wyroby rogowe i kościane, natomiast narzędzia metalowe są stosunkowo rzadkie. Z narzędzi ciesielskich mamy tylko jedną siekierkę żelazną z tulejką (tabl. XXXIX, 2), z narzędzi rolniczych cztery żelazne sierpy, częściowo silnie zużyte (tabl. XXXIX, 5 i 10—12), z przyborów szewskich czy krawieckich trzy szydła żelazne, z których jedno zachowało się wraz z oprawą kościaną (tabl. XXXIX, 7—9) oraz igłę bronzową (tabl. XXXVIII, 11). Z przy. borów toaletowych znalazła się połowa brzytwy bronzowej półkolistej (tabl. XXXIX, 1) oraz ułamek szczypiec bronzowych. Wreszcie znaleziono ażurowy przedmiot bronzowy, stanowiący zapewne część uprzęży końskiej, mianowicie guz do ujęcia krzyżujących się rzemieni (tabl. XXXVIII, 6). Bez? porównania liczniej występują narzędzia rogowe i kościane. Z narzędzi rolniczych zachowało się kilka motyk z rogu jeleniego (tabl. XL1, 1—3). Bardzo licznie występują ostrza kościane i rogowe, zapewne przeważnie używane jako szydła (tabl. XLI, 7 i 11—14, tabl. XLIV, 9—20, XLV,

1—20). Dość liczne są też młotki kościane z czworokątnemi otworami dla trzonka (tabl. XLIII, 1—13). Niektóre z tych okazów służyły może jako rączki kuli dla chromych, inne może używane były jako rzeczywiste młotki. Dalej znaleziono kilka płaskich, zaostrzonych przedmiotów rogowych z otworami na szerszym końcu (tabl. XLV, 21—22 i 30—31), które wypada zapewne uznać jako przyrządy do dziergania sieci. W trzech egzemplarzach znalazły się rogowe wędzidła końskie (tabl. XVIII, 9—11), wykazujące nieraz silne ślady zużycia w postaci pogryzienia przez konia. Szerokie łopatkowate narzędzia kościane (tabl. XLV, 24—29) mogły służyć do ściągania skóry ze zwierząt zabitych. Ciekawą grupę stanowią narzędzia drewniane. Do najcenniejszych znalezisk należy drewniane koło t. zw. tarczowe, wykonane najprawdopodobniej z jednego kawałka drzewa i to jesionu (tabl. XLVI, 7), chociaż nie jest wykluczone, że składa się ono z dwóch połów. Koło to w stanie uszkodzonym, jako niezdatne już do użytku, wykorzystano dla wypełnienia szpary w podłodze (tabl. XLVIII, 1) i tylko dzięki temu zachowało się ono, jakkolwiek w stanie silnie uszkodzonym. Jest to najstarszy okaz podobnego koła na północ od Alp i wogóle dopiero drugi okaz podobnego koła odkrytego w tej części Europy. Inne koło tarczowate z okresu wczesnego żelaznego (ale mniejsze, pochodzące raczej od taczek) znamy z SchBnsee w pow. braniawskiem (Braunsberg) w Prusach Książęcych⁸). Koło biskupińskie uoslada po obu stronach otworu dla osi dwa półkoliste wycięcia, mające zapewne na celu zmniejszenie jego ciężaru. Otwór dla osi jest czworokątny, najwidoczniej więc koło obracało się wraz z osią,

“) Gaorte: Urgcschichte Ostproussens str. 131, rya. 94.