P1260085

Kraków. Państwowe Zbiory Sztuki na Wawelu. Model go-iej katedry

estetyki gotyku redukcyjnego bogactwem formy rayonnant.

Oczywiście królewski charakter w zakresie funkcji zaznaczał się z biegiem czasu coraz wyraźniej. Pochowanie po lewej stronie chóru Łokietka, wystawienie okazałego nagrobka, koronacja Kazimierza Wielkiego, następnie jego pogrzeb i nagrobek po przeciwnej stronie chóru i wszystkie dalsze koronacje, pogrzeby i nagrobki królewskie przyczyniały się do coraz większej obecności we wnętrzu katedry sfery regnum. Już pod koniec budowy chóru Kazimierz Wielki uświadomił sobie potrzebę zaznaczenia też swojego udziału w budowie katedry i wyłożył środki na malowanie sklepień i pokrycie dachu ołowiem oraz w 1340 roku ufundował kaplicę pod wezwaniem Wniebowzięcia NMPanny.

Gdyby jeszcze raz przywołać pytanie postawione przez J. Pietrusińskiego: katedra krakowska

-    biskupia czy królewska? to nasza odpowiedź brzmiałaby: pod względem funkcji przede wszystkim biskupia, ale także i królewska. Królewski charakter jednak nie decydował o formie.

W przekształceniu formy chóru krakowskiego szczególną rolę odegrała niezwykła forma przeskle-pienia wschodniego przęsła chórowego. Podział na trzy trójkątne pola pozwolił na konsekwentne przeprowadzenie zasady dwudziału w ścianie wschodniej. a tym samym całkowicie odmienne, aniżeli to było we Wrocławiu, jej zakomponowanie. W XIII-

-    wiecznym chórze wrocławskim ściana wschodnia potraktowana została jako wewnętrzna fasada, a więc płaszczyznowo. W Krakowie sprowadzenie na środek wschodniej ściany spływu żeber skomplikowanej figury sklepiennej nadało jej walor przestrzenności, a to z powodu bogatej gry pomiędzy ścianą a sklepieniem: okna wnikają wysoko w sferę sklepienia, ono zaś spływa nisko wiązką żeber na ścianę międzyokienną. W porównaniu z kompozycją wrocławską jest to ujęcie dynamiczne. Zdaniem Crossleya osiągnięto w Krakowie efekt pseudopoligonalnego zamknięcia chóru poprzez taką właśnie konfigurację sklepień. W związku z tym odwołuje się do obiektów, w których pseudo-poligonalny układ sklepień przełamuje prostokątny układ chóru. Kombinacja form wielobocznych i prostokątnych występuje dość często w architekturze cysterskiej z racji traktowania formy prostokątnej, szczególnie w przypadku form obejściowych, jako właściwej dla kościoła cysterskiego. Rzeczywiste formy rozplanowania chóru poligonalnego, wpisanego w ogólniejszy prostokątny schemat obejściowy, wystąpiły w cysterskich kościołach w Lilienfeld, Mnichowi? HradiSte i, jak się okazało w wyniku ostatnich badań J. Michlera, także w Salem.

Zasady konfiguracji sklepień katedry wawelskiej nie można jednak uznać za prowadzącą do układu sugerującego zamknięcie wieloboczne, chociaż stosuje się w niej przęsła trójkątne z trój-promiennym pękiem żeber, które w budowie pseudopoligonalnych zamknięć były często wykorzystywane. Ich obecność w układach pseudopoligonalnych nie była jednak konieczna, bowiem istota tej kompozycji polegała na promienistym wyprowadzeniu żeber z ostatniego wschodniego zwornika tak, by cztery żebra spadały na ścianę wschodnią: dwa w narożniki i dwa na odcinki ściany między trzema oknami. Zasada układu pseudopoligonalnego kojarzy się z trójdziałem ściany wschodniej. Większość podanych przez Crossleya przykładów należy do tej właśnie grupy. Wspólne dla nich i dla kościoła krakowskiego jest trójkątne ukształtowanie przęseł narożnikowych. Zasada promienistego wyprowadzenia żeber sklepiennych pojawiać się mogła także przy dwudzielnym ukształtowaniu ściany wschodniej, jak np. w kaplicy zamkowej w Raciborzu. W gruncie rzeczy do tego typu należy zaliczyć także przywołane przez Crossleya pięciodzielne sklepienia w kościele cysterskim w Heiligenkreuz i dwubocznie zamknięte przytran-septowe kaplice w VySsim Brodzie z osiowym żebrem spływającym w narożnik między dwa okna dwubocznego zamknięcia wschodniego. W istocie rzeczy promieniście rozchodzące się żebra sklepien-ne z centralnego zwornika przęsła wschodniego sugerują układ wieloboczny zarówno przy trójdzielnym, jak i dwudzielnym ukształtowaniu ściany wschodniej⁸⁶.

J.T. Frazik w poszukiwaniu wzorów dla sposobu przesklepienia wschodniej części katedry wa-

w. Kroków. Katedro. Widok i tranieptu w kierunku rachodnira