P5050077

A HNAlimi']. IV K i Itł. < v ■ s •« m s .1u \    |4tł\«»» ivi im^ur-i iin^ijuj

f/cra dla nas, klmzcm do interpretacji obra/u.

W i irkawej analizie Peter Donhauser'' zwrócił przed kilkoma i uwagę na monv klucza w przedstawieniach wnętrz Vermcera I jego kri-». Donliausor — które niruen przeoczvl w lnu kontekście obraz Acrtsciw przekonująco ukazał rolę (ego drobnego motywu jako wskazówki co a, umownego charakteru iluzji aitytturmcj.jak i symbolic znego zabiegu ud, sirpnienia wnętrza widzowi, a także jako aluzji do clmńs intripirlaiuli. Na ^ ni prztgotowawt Ain do siennego miedziorytu Melancholii l Durer żaru*, ual lapidarne w\ jaśnienie; Schltisscl hedeutet (*cwalt, Reitłsl bedeutei Reichtu^¹ Klucz i sakiewka z pieniędzmi były też atrybutami Saturna, patrona am stów    - ii. oznaczało silę i moc wyobraźni artysty - tworzyły ^

11łogactwem nagrodę artysty. W r/erza Mniej, na carteUino przytwierdź, nun <io drzwi s/.ifki widnieje monogram artysty wraz z jego znakiem w|,, mir u o)/etw Co więcej klucz jako symbol św. Piotra jest zarazem aluzją4 imienia Aertscna, które nam - tvm właśnie kluczem — otwiera nowe obsza-n wyobraźni.

II 11 Pieici Piciersz, Autoportret w stroju Nemroda zz scenrt Drogi do Emmaus, 1571, miejjct przechowania nieznane, fot. archiwalna

*' P. L. Donhauser. A Km to \ermeeri. Artibus et Uistoriae, 27, 1993, s. 85-102.

⁵⁸ Por. E. Panofsky, The Life and Art oj Albrecht Diitrr, Princeton 1955, s. 163-164; Ii. Bóhnr Albrecht Durer Metencoliu I. Im I/iieyrinlh der Deulung, Frankf urt a.M. 1989, s. 12.

w fascyntijącym, acz obecnie nicsiety zaginionym autoportrecie ji)25 Berlin, z-b. prywatne, ii 11) syn Aertsena, Pieter Pietcrsz przedstawi! sic w kostiumie Nemroda (legendarnego biblijnego myśliwego, a zarazem wybitnego budowniczego miast) który, częściowo odwrócony, trzyma oszczep myśliwski niczym kij malarski {Maktock) dotykając nim krawędzi obrazu'"*, fest to oczywiste nawiązanie do określonego gatunku autoportretów malarzv niderlandzkich XVI wirku, w których kij malarski dotykający krawędzi ukazuje — a zarazem relatywizuje — kreację artystyczną dokonują-cą się na płaszczyźnie obrazu⁴*’. Asystująca temu pomniejszona nieco figura młodej kobiety w antykizujących szatach wskazuje na małą scenę w tle, gdzie dostrzegamy Chrystusa w drodze do Emmaus. Na pierwszym planie z lewej straganiarka przygotowuje drób.

Postacie kobiece stanowią oczywiste nawiązanie do antytetycznego układu Marii i Marty, nawiązanie inteligentne acz. z uwagi na gest wskazujący kobiety w tle prezentowane w sposób nieco natrętnie dydaktyczny. Scena w tle, będąca przygotowaniem do mającej niebawem nastąpić iluminacji religijnej ma zapewne odniesienia do procesu stopniowej iluminacji treściowej, jaka jest udziałem widza obrazu typu Aertsenowskiego. Lecz ważniejszy jest fakt, iż Droga do Emmaus poprzedza scenę Wieczerzy, a więc scenę będącą analogią ceremonii eucharystycznej.

Wróćmy do obrazu wiedeńskiego Aertsena: klucz widoczny przy krawędzi obrazu jest zatem swoistą clauis intcrprelandi. W Piśmie Świętym clauis interpretandi występuje tylko raz, lecz kontekst tego ustępu, a przede wszystkim numeracja wersetu biblijnego wręcz elektryzują. Oto fragment Ewangelii św. Łukasza oznaczony numeracją Łukasz 11 kończy się następującymi słowami: „Biada wam, uczeni w Piśmie. Albowiem zabraliście klucz poznania, sami nie weszliście, a zabranialiście wejść innym, którzy tam chcieli wejść”. Ustęp poprzedni; Łukasz 10, kończył się słowami przytoczonymi na kominku, także - co istotniejsze - ponownie wskazanych przez napis luk. 10 na kafelkach podłogi dokładnie na wysokości klucza. Powoli odsłania się nam zasadnicze manierystyczne concetto obrazu, zaszyfrowana struktura odniesień biblijnych do następujących po sobie ustępów Ewangelii św. Łukasza. Kiedy sięgniemy do kolejnego numeracją (Łukasz 12) ustępu biblijnego znajdziemy słowa odnoszące się do negatywnej konotacji sakiewki z pieniędzmi: „Czyńcie sobie sakiewki, które się nie zestarzeją, czyńcie skarb który w niebie się nie pomniejszy, do którego nie będą się dobierali złodzieje i mole". Być może więc sakiewka przesłania nam dostęp do zawarto-

** Pieter Piciersz nic doczekał się dotychczas zadowalających opracowań. Krótkie informacje przynosi artykuł P. Weschera, Pieter Pietersz und sein H/rfc. Otul Holland, 46, 1929, s 152-16.6 przedrukowany w zbiorze artykułów - P. Wescher, Gescwimelte Aufsdize zur Kunst, Koln 1979', s, 106—110 (tani krótkie informacje o autoportrecie s. 106-107). ^w Por. np. Autoportret Anthonlsa Mora (1558. Florencja, Galeria Uffizl).