P1520537

fizyczne (informacje optyczne, akustyczne, zapachowe, mechaniczne, termiczne) bądź związki chemiczne pełniące w organizmie funkcję regulatorów (hormony, mediatory, cytokiny, antygeny).

Wyróżnia się receptory błonowe, umieszczone w błonach komórkowych, oraz receptory wewnątrzkomórkowe. Każdy receptor jest białkiem

0    wyspecjalizowanej strukturze i takiej budowie przestrzennej, która umożliwia czynnikom fizycznym lub cząsteczkom chemicznym niosącym informacje wejście z nim w ścisły kontakt i reakcję. Komplementamość struktur cząsteczek nośników informacji i receptorów musi pokonać siły wzajemnego odpychania i spowodować ich maksymalne zbliżenie. Reagujące ze sobą, np. hormon i receptor, rozpoznają się i zbliżają swoje grupy reaktywne pasującymi do siebie kształtami powierzchni zewnętrznych, utworzonymi przez atomy z powłokami elektronowymi. Jeśli reagujące cząsteczki hormonu i receptora są w stanie zmieniać swą konfigurację przestrzenną, reaktywne grupy odszukują się i dopasowują wzajemnie, tworząc dużą liczbę wiązań. Im większa jest liczba tych wiązań, tym silniejszy powstaje związek, który można nazwać „uściskiem molekularnym”. Uścisk molekularny to swoiste - specyficzne wiązanie receptorowe, tworzące kompleks hormon (mediator) - receptor. Ma ono znaczącą siłę wiązania, mierzoną zdolnością przeciwstawienia się czynnikom powodującym dysocjację tego kompleksu.

Powstanie wiązania receptorowego, czyli utworzenie kompleksu hormon (lub inny regulator) — receptor, może uruchomić szereg procesów metabolicznych przez zapoczątkowanie reakcji enzymatycznej w błonie komórkowej. Następuje wówczas uczynnienie enzymów uwalniających przekaźniki wtórne (rys. 1.2). Proces ten odbywa się z udziałem odpowiednich białek przekaźnikowych (białko G), a uaktywnione enzymy - efektory pośrednie -uwalniają przekaźniki wtórne (rys. 1.2). Dzięki nim, w bardzo złożonym

1    wieloetapowym procesie, następują zmiany czynności komórek. Zmiany te mogą dotyczyć zarówno syntezy wytwarzanych w cytoplazmie cząsteczek chemicznych, jak i czynności kanałów jonowych w błonie komórkowej, proce-

~L.aaaaa.a

Receptor

Bianko G

Efektory pośrednie Przekaźniki wtórne Efektory docelowe Cyklaza adenylowa —► cAMP

Cyklaza guanylowa —► cGMP    r* Kanały jonowe

Fosfolipazy-► fosfoinozytole J Enzymy (kinazy białkowe)

Enzymy warunkujące fosforylacja i inne

Rys. 1.2. Schemat ilustrujący odbiór informacji docierającej do receptorów błonowych, wytwarzanie wewnątrzkomórkowego systemu przekazu informacji i sposób oddziaływania na metabolizm komórki