PB040733

264 Higiena I dobrostan zwierząt gospodarskich

6.2. Dezynsekcja

Dezynsekcja - jest to zespół środków i sposobów zniszczenia szkodliwych owadów, pajęczaków i roztoczy w środowisku zwierząt i ludzi.

Wiele chorób zakaźnych i inwazyjnych przenoszonych jest przez stawonogi mechanicznie, biernie, np. na odnóżach, narządach pyszczkowych, a nawet w treści jelit. Przenoszone są także w sposób czynny, gdy zarazek namnaża się w organizmie stawonogów. Wówczas mówimy o przcnosicic-lach biologicznych.

W warunkach krajowych, w pomieszczeniach inwentarskich i fermach, szczególną uwagę należy zwrócić na muchy jako przenosicicli mechanicznych. Zarówno mucha domowa — Musca domeslica, jak i bolimusz-ka kleparka - Stomoxys calcitrans przenoszą nie tylko bakterie, ale także wirusy, grzyby, a nawet oocysty kokcydiów i jaja robaków pasożytniczych. Szczególnie często przenoszone są włoskowce różycy, listerie i salmonelle. Ponadto muchy niepokoją zwierzęta, są przyczyną zmniejszonej produkcyjności.

Do zwalczania szkodliwych owadów służą insektycydy. W zależności od sposobu przenikania do ciała owada rozróżnią się:

•    insektycydy kontaktowe - przenikają przez powłoki zewnętrzne ciała

•    insektycydy pokarmowe - działają przez przewód pokarmowy

•    insektycydy oddechowe (fumiganty) - działają przez układ oddechowy

•    insektycydy odstraszające - repelenty.

Chemiczne insektycydy stosowane do zwalczania owadów należą do jednej z niżej wymienionych grup:

1)    Związki nieorganiczne - jak np. kwas borowy, boraks, krzemionka są od dawna stosowanymi insektycydami. Związki te nie mają właściwości repelentnych. Wykazują często działanie wolne, ale skuteczne.

2)    Węglowodory polichlorkowe - w tej grupie znajdują się wycofywane już z użycia ze względów ekotoksykologicznych DDT oraz Lindan. Z tej grupy obecnie preparatami mającymi zastosowanie owadobójcze są metoksychlor i pertan.

3)    Związki fosforoorganiczne - mechanizm działania tych związków polega na unieczynnianiu esterazy cholinowej. Insektycydymi cholinowymi są: propetamfos, chloropiryfos, olichlorfos.

4)    Związki karbamidowe - wykazują podobne działanie jak związki fosforoorganiczne. Odznaczają się selektywną toksycznością w stosunku do różnych owadów. Najczęściej stosowanymi związkami z tej grupy w preparatach owadobójczych są: bendiokarb, karbaryl i propoksur.

5)    Pyrctryny i pyrctroidy — pyrctryny (lub pyretrum) są to naturalne substancje owadobójcze pozyskiwane ze złocienia. Chrysantfiemum cinera-riaefolium rośliny z rodziny chryzantem. Obecnie znane są syntetyczne pyrctroidy o budowie chemicznej podobnej do pyretrum również o silnych właściwościach owadobójczych, ale charakteryzujące się większą trwałością. Do pyretroidów wchodzących w skład preparatów owadobójczych stosowanych w Polsce należą: permetryna. deltametryna, cypcrmetryna. al-fametryna.

6)    Regulatory wzrostu i rozwoju owadów — są to związki nic wykazujące działania toksycznego, lecz powodujące zaburzenia ich wzrostu i rozwoju. Do tej grupy związków zalicza się metopren.

7)    Inhibitory syntezy chityny — są to związki, które zakłócają proces formowania się pancerza owadów.

Preparaty owadobójcze oprócz substancji aktywnej zawierają również wiele innych substancji pomocniczych, takich jak emulgatory, substancje wabiące, związki powierzchniowo czynne, klejące, zapachowe. Zastosowanie ich pozwala na uzyskanie odpowiedniej formulacji preparatu. Na rynku krajowym jest wiele różnorodnych preparatów dezynsekcyjnych. Przy wyborze preparatu należy rozważyć następujące czynniki występujące w środowisku:

•    cechy biologiczne owada,

•    ekwipunek, którym dysponuje się do przeprowadzenia dezynsekcji

•    rodzaj budynku i jego środowisko

•    obecność zwierząt w pomieszczeniu

•    bezpieczeństwo osób użytkujących budynek | koszty.

Poza metodami chemicznymi walki z owadami stosuje się także metody mechaniczne — pułapki klejowe z atraktantem pokarmowym tzw. trapi-ty, pułapki z feromonami zawierające feromony płciowe wytwarzane przez samice, lampy owadobójcze wabiące owady promieniami UV, często zaopatrzone w lepy, preparaty żelowe wprowadzane do szpar i szczelin.

Terminy przeprowadzania zabiegów, wybór metod oraz dobór insektycydów zależą od wielu czynników, z których najważniejsze to wilgotność i temperatura, typ obiektu hodowlanego, budowa ścian i podłóg, system utrzymania zwierząt itd. Bardzo trudne jest skuteczne zwalczanie much w obiektach inwentarskich, mimo że na rynku znajduje się spora liczba preparatów do ich zwalczania. Szczególnie trudno niszczyć larwy much, które występują w kale zwierząt, w oborniku i gnojowicy. Osiągnięciem ostatnich lat jest „skojarzone zwalczanie” much w obiektach inwentarskich. Polega ono na jednoczesnym zastosowaniu preparatu chemicznego zwalczającego muchy uskrzydlone i niszczącego larwy (larwicydu).