PC060348

AN JL^UNS OZKOT (1265/1266-1308)

WPROWADZENIE. Chociaż żył tylko niecałe 43 lata i nie zdołał przedstawić swoich poglądów w sposób tak pełny, jak choćby Tomasz z Akwinu, Jan Duns Szkot (.Doctor subtilis) był jednym z najbardziej wpływowych myślicieli XIV wieku. Jego popularność trwała także w wiekach następnych, a jego imię stało się symbolem scholastycznego rozumowania, pełnego subtelnych rozróżnień (stąd przydomek) i skomplikowanych dowodów. Te same powody były potem przyczyną reformacyjnych ataków na Dunsa Szkota, których widomym śladem jest angielskie słowo ‘dunce’, utworzone od jego imienia, a oznaczające głupca, oraz trwającego ponad dwa stulecia zapomnienia. Odrodzenie zainteresowania Szkotem nastąpiło w wieku dwudziestym. Dzięki pracy badaczy inspirowanych przez powołaną przez Zakon Franciszkański Komisję Szkotystyczną (powstała w roku 1938) i Międzynarodowe Towarzystwo Szkotystyczne (1966) udało się ustalić wiele faktów dotyczących zarówno życia, jak i dzieł Doktora Subtelnego.

Jan Duns Szkot urodził się zimą 1265/1266 (być może w dzień św. Jana Ewangelisty, tj. 27 grudnia) w położonej w hrabstwie Berwick w południowej Szkocji miejscowości Duns, odległej tylko o kilka mil od granicy z Anglią. Jego ojciec, Ninian Duns, był rycerzem i właścicielem położonego opodal miasteczka majątku, w którym Jan Duns prawdopodobnie spędził pierwsze lata życia. W wieku około 14 lat wstąpił do Zakonu Franciszkańskiego, zapewne pod wpływem swego stryja, Eliasza Dunsa, wówczas gwardiana Dumfries i wikariusza generalnego Szkocji. Po rocznym nowicjacie został skierowany do szkół zakonnych: najpierw do szkockiego studium prowincjonalnego w Haddidgton niedaleko Edynburga, po złożeniu profesji zakonnej (w Dumfries w 1281 r.) do Northhampton, w środkowej Anglii, i wreszcie do Studium Generalnego w Oksfordzie. Tam studiował sztuki wyzwolone i filozofię przyrody w latach 1281-1284; w latach 1285-1286 był lektorem artium et naturalium w Studium Generalnym, a rok później rozpoczął studia teologiczne na uniwersytecie. W 1291 r. już jako lektor