PICT5989

porównywanie „wybranego zagadnienia (wybranych zagadnień) w różnych /wiązkach czasowych lub przestrzennych danej placówki czy instytucji' (I Lcpalczyk. 1974, s 149), w tym także funkcjonowanie np. amatorskich zespołów regionalnych, recytatorskich czy teatralnych;

.Jcdnoczasowc porównywanie" zjawisk zachodzących na przykład w młodzieżowych domach kultury lub innych instytucjach oświatowo-wychowawczych, zlokalizowanych w różnych środowiskach społecznych, jak np. w środowisku wiejskim i miejskim (I Lcpalczyk. 1974, s. 151);

^•modernizowanie działalności pedagogicznej oraz organizowanie „terapii i profilaktyki w sytuacjach niosących zagrożenia wychowawcze" (I). Lalak, T. Pilch, 1999, s. 148).

b. Metoda pojedynczych przypadków

Nazwy metody pojedynczych przypadków używa się często zamiennie /c ..studium przypadku", „analizą przypadku" lub „metodą kliniczną". Najbardziej adekwatną nazwą tej metody do pełnionej przez nią funkcji w badaniach pedagogicznych jest nazwa „metoda indyw idualnych przypadków", ponieważ praktycznie rzecz biorąc dotyczy ona zazwyczaj kilku czy nawet kilkunastu i więcej przypadków, a nie jedynie jednego przypadku.

Opis metody indywidualnych przypadków

Na ogół przez metodę indywidualnych przypadków rozumie się gromadzenie danych o rozwoju i życiu fizycznym, psychicznym i społecznym interesujących badacza osób. Dotyczy ona zwykle nic jakiejś grupy, społeczności czy in-stytucji. lecz pojedynczych ludzi Jest nade wszystko - jak pisze T. Pilch (1995, IX) „sposobem badań polegającym na analizie jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej poprzez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich / nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych", także wychowawczych. Nierzadko jest nią wielostronna i dokładna analiza zachowań, postaw i osobowości człowieka.dokonywana zazwyczaj na przestrzeni dłuższego czasu i z uwzględnieniem środowiska. w jakim przypadło mu żyć.

Dużą wagę w metodzie indywidualnych przypadków przywiązuje się do wykorzystania jej wyników dla usprawnienia działań terapeutycznych czy psychoterapeutycznych i wychowawczych dzieci i młodzieży. Toteż badaniami za pomocą tej metody obejmuje się zwłaszcza osoby o zaburzonym rozwoju i nie poddające się zwykłym oddziaływaniom wychowawczym. Oprócz postawienia diagnozy róż-

3*4

ncgo rodzaju zaburzeń ma ona na celu także ukazanie ich przyczyn i szerszego kontekstu środowiskowego czy kulturowego.

Najczęściej sporządzona za jej pomocą indywidualna charakterystyka dziewczyny czy chłopca koncentruje się na personalnych o nich informacjach, ich historii życia, funkcjonowaniu w rodzinie, szkole i środowisku rówieśniczym, rozwoju umysłowym, emocjonalnym, społecznym i fizycznym oraz. takich cechach osobowości, jak: postawy, zainteresowania, poczucie niezależności, wytrwałość i inne (por A Janowski, 1985, s. 232-235; A. Strzelecka, 1990. s. 42 i n.).

W zastosowaniu metody indywidualnych przypadków, użytecznymi technikami badań są: rozmow a i wywiad, analiza treściowa i formalna dokumentów osobistych, analiza wytworów i obserwacja uczestnicząca, a niekiedy nawet testy psy-chologiczne i techniki projekcyjne, o ile oczywiście badacz ma wystarczające kompetencje w tym zakresie Bardzo przydatną w przeprowadzaniu metody indywidualnych przypadków jest tzw. teczka biograficzna ucznia, systematycznie uzupełniana danymi dostarczanymi przez uczących go nauczycieli (por T Nowacki, 1974).

Tak więc metoda indywidualnych przypadków - podobnie jak w szelka metoda biograficzna — nic jest samodzielną metodą badań pedagogicznych, a jedynie osobliwym podejściem czy postępowaniem badawczym, wykorzystującym różne inne metody i techniki badań Można powiedzieć też. że nic jest ona żadną konkretną metodą czy techniką gromadzenia danych. Z tego prawdopodobnie powodu mało na ogól miejsca pośw ięca się jej w podręcznikach z zakresu metodologii badań zarów no psychologicznych i socjologicznych, jak i pedagogicznych (por. S. Lamnek, 1993, s. 4 i n.). Niemniej starannie stosowana może okazać się przydatna zwłaszcza w badaniach nad dziećmi i młodzieżą, który ch zachowanie odbiega od normy także np. w sferze przystosowania lub niedostosow ania społecznego (por. L.L. DavidolT, 1987, s. 453 i n ).

Przedmiot metody indywidualnych przypadków

Niekiedy przyjmuje się. że metoda indywidualnych przypadków, a ściślej mówiąc studium przypadku, dotyczy zarówno pojedynczych osób, jak rów nież różnych zbiorowości, w tym także instytucji społecznych. Tutaj o czym była już mowa głównym jej przedmiotem są pojedyncze osoby Badaniu określonych zbiorowości czy instytucji podporządkowana jest metoda monograficzna.

W dokonywaniu charakterystyk osób badanych za pomocą metody indywidualnych przypadków uwzględnia się na ogół dane ident> fikacyjne, jak: nazw isko. adres, wiek, miejsce urodzenia itp.; dane zw iązane z historią ży cia, np. okresem niemowlęcym, przedszkolnym, szkolnym; dane dotyczące środowiska rodzinnego i miejsca zamieszkania; dane na temat rozwoju fizycznego i stanu zdro-

305