PTDC0091

288

kasińskiego musiałoby się pojawić, załamując napięcie, niwecząc końcowy efekt. Dlatego te* następne czynności, od przywołania szefa sztabu odbywają się w scenie pantomimicznej. Dyspozyoje, jakie Wielki Książę wydaje Kurucie, muszą być stereotypowe, sformułowane w języku regulaminów wojskowyoh, a więc w zupełnie innej tonaoji stylistycznej niż ta scena i oały dramat.Stosując zamiast słów wyrazisty ciąg gestów Wyspiański uniknął stylistycznego dysonansu, nie zakłócił uroczystej tonacji, więcej - jeszcze ją spotęgował.

Tak funkcjonujący tekst poboczny osiąga właściwie granicę samodzielności słowa nie przeznaczonego do wygłoszenia na scenie. Ale możliwa jest jeszcze funkcja metadrama-tyczna. Polega ona na wprowadzaniu bezpośredniego autorskiego komentarza w postaci uwag, ocen, aluzji, dygresji odnoszących się do dramatu jako ideowo-artystycznej całośoi, a nie tylko soenioznego aspektu tekstu. Tekst poboczny, w którym ta funkcja doohodzi do głosu,rozrasta się, nieraz znacznie, aż do zakłóoenia scenicznych walorów dramatu. Staje się wtedy niezbędnym składnikiem tekstu, składnikiem, którego wyeliminowanie zuboża i zniekształca utwór. W tej funkcji didaskalia wykorzystywane bywają do literackiej i teatralnej polemiki, dają ujśoi,e żywiołowi dyskursywnemu, sprzyjają eksperymentom dramaturgicznym.

W literaturze polskiej to zastosowanie didaskaliów ujawnia się zdecydowanie w okresie Młodej Polski.

Termin "tekst poboczny" w stosunku do autorskich partii dramatów Adolfa Nowaczyńskiego, Jana Augusta Kisielewskiego, Stanisława Wyspiańskiego ozy Tadeusza Micińskiego traoi zresztą swój pierwotny sens, ponieważ tekst ten przestaje pełnić funkcje po-moonicze, a w wielu wypadkach okazuje się niezbędny dla pełnego odczytania utworu. (M. Woźniakiewicz-Dziadosz)

W "Skarbie" Staffa tradycyjna wstępna informacja o czasie i przestrzeni zdarzeń dramatycznych, niekiedy bardzo dokładna, jak przed "Warszawianką" Wyspiańskiego ("Rzecz dzieje się w roku 1831, 25 lutego, w dniu trzecim bitwy pod Grochowem") otrzymuje postać odmienną:    "Czas i miejsce wypadków obojętne. Może

"nigdzie i nigdy", może "w nas i codzień". W wyniku przekształcenia konwencjonalnej formuły tekst poboczny spełnia tu funkcję