Re exposure of DSC03226

i po jego tragicznej śmierci (Efialtes został zamordowany zapewne w 461 r, p.n.e) patronował dalszym przemianom demokratycznym. Autorytet i wyfątko-wą pozyęję w tyciu politycznym Aten zawdzięczał Peryklea, zdaniem Tukidydesa, wielkim zaletom: mądrości, osobistej uczciwości, a przede wszystkim umie jętnośd kierowania emocjami tłumu. Był bowiem Perykłea porywąjącym mówcą i w zależności od sytuacji potrafił wzbudzać w AtetWzykach poczucie dumy I przeświadczenie o szczególnej roli, jaką mąją do spełnienia, ale nie schlebiał zgromadzeniu jedynie dla potyskania umiej popularności. W razie potrzeby potrafił teł wytknąć swoim współobywatelom głupotę. Inny z greckich pisarzy, Plutatth, podkreślał również strategiczne talenty Perykltwa. Nie odnosił on wprawdiii błyskotliwych zwycięstw jak np. Kimon, ale osiągał założone cele starąjąc się nie narażać ąjayzny na zbyt wielkie straty.

Z osobą Peryłdesa wiążą się trzy reformy, które umożliwiły faktyczny udział we władzy dutęj liczbie ateńskich obywateli.

W 457/45$ r. p.n.e. prawdopodobnie z jego inicjatywy dopuszczono przedstawicieli grapy zeugńó* do piastowania urzędu archonta.

Około 450 r. '.data jest dyskusyjna) przyznał Perykles sędziom uczestniczą-cym w pracach sądu ludowego <k&itua) rodzaj dziennej diety {mislhoal Dzienny żołd otrzymali też hoplici i żołnierze służący we flocie wąjennąj. Z czasem prawi do pieniężnej gratyfikacji za służbę publiczną rozciągnięto na członków Rady Pięciuset i większość urzędników. Od około 400 r. p.n.e. zaczęto wypłacać dietę także za odział w posiedzeniach Zgromadzenia Ludowego. WIV w. funkcjonował natomiast specjalny fundusz teatralny ‘theorikonK z którego wypłacano drobne sumy widzem uczestniczącym w spektaklach teatralnych. Wysokość wszystkich diet nie byki znaczna, ale ubogim obywatelom rekompensowała zapewne utratę dziennych zarobków

PetyUeaewi przypisywano także prawo o obywatelstwie, które zostało uchwalone w 451/450 r. Od tege czata obywatelstwo zarezerwowane było wyłącznie dla tych mieszkańców Aten, których oboje rodzice należeli do wspólnoty obywatelskiej. Prawo to młrmaln przede wszystkim w arystokrację, której przedstawiciele od wieków żcaS się z cadaońmkanB mnarniąjąc tą drogą swoją pozycję i potnna-iąjąc majątek. Nie inaczej było w rodzinie Perykiesa, jego tona Aspaąja byli bowiem MUezyjką. Przyczyną uchwalenia tak restrykcyjnego prawa była jednak przede wszystkim zbyt szybko powiększająca się liczba obywateli, którzy byli uprawnieni do korzystania z pomocy finansowej państwa. Jej załamanie postawiłoby pod atakiem zapytania trwałość demokracji.

Z Demokracja - teoria i praktyk*

Główni ZASADY DEMOKRACJI, Reformy Pery kiesa zakończyły trwąjący ponad pół wieku proces kształtowania się systemu demokratycznego w Atenach i chudsi podlegał aa później jeszcze wielu modyfikacjom, to w najpełniejszej formie m

realizowany był właśnie w II połowie V w p.n.e., za rządów swego faktycznego twórcy. Sam Perykles w mowie pogrzebowej ku czci Ateńczyków poległych w pierwszych ztarclach ze Bpnrtą. którą znąjdujemy w dziele historycznym Tukidydesa, tak oto charakteryzuje ustrój Aten: „Nasz ustrój polityczny (politeia) nie jest nazladownictwem obcych praw, a my sami raczej jesteśmy wzorcem dla innych ntt inni dla nos. Nazywa się ten ustrój demokracją, ponieważ opiera się na większości obywateli, a nie na mniejszości. W sporach prywatnych każdy obywatel jest równy wobec prawa; jeśli zaś chodzi o znaczenie, to jednostkę ceni się nie ze względu na jej przynależność do pewnej grupy, lecz ze względu na talent osobisty, jakim się wyróżnia; nikomu też, kto jest zdolny służyć ojczyźnie, ubó-ztwo albo nieznane pochodzenie nie przeszkadza w osiągnięciu zaszczytów. W naszym życiu państwowym kierujemy się zasadą wolności' (tłum. K. Kumaniecki).

Wolność leleutheria) i równość wobec prawa (isonomia) to według Peiyklesa główne zasady ateńskiej demokracji.

Izonomia, czyli równość praw, oznaczała zarówno równość wobec prawa, jak i prawo do równego udziału we władzy. Inaczej rzecz ujmując wszyscy, którzy prawo stanowili — czyli ogół obywateli — uczestniczyli w jego realizacji, sprawując różnego rodzaju urzędy. W początkach V w. p.n.e. ustrój stworzony przez Klej-stenesa nazywano właśnie izonomią. Izonomia przeciwstawiana była tyranii, w jednej z pieśni sławiących zabójców Hipparcha, syna Pizystrata, pojawia się bowiem stwierdzenie, że tyranobójcy przywrócili Atenom izonomię.

Termin demokracja rozumiany jako rządy ludu (demos) upowszechnił się nieco później. W źródłach pisanych pojawił się po raz pierwszy u Herodota na oznaczenie ustroju przeciwnego oligarchii (gr. oligoi - nieliczni).

O ile zasada równości wobec prawa mogła być w Atenach w V w. p.n.e. respektowana, o tyle równy udział we władzy zaliczyć trzeba raczej do sfery ideałów. W tym zakresie demokrację czasów Peryklesa należy określić jako wysoce umiarkowaną. Ted, którzy stanowili znaczącą część społeczności obywatelskiej, nigdy formalnie nie zostali dopuszczeni do pełnienia urzędów, chociaż mogli uczestniczyć w Radzie Pięciuset. W praktyce sytuacja ta częściowo zmieniła się dopiero w IV w. p.n.e. Poza zasięgiem większości obywateli był również dający ogromną władzę urząd stratega, zarezerwowany dla osób nie tylko o uznanych kompetencjach, ale i niezależnych finansowo. Strategowie nie otrzymywali od polis wynagrodzenia i wymagano od nich, aby posiadali ziemię w Attyce.

Zasadą, bez której trudno sobie wyobrazić funkcjonowanie demokracji, była też izegoria (isegoria) Oznaczała ona nie tylko prawo do wypowiedzi dla wszystkich uczestniczących w Zgromadzeniu Ludowym, lecz także prawo do zgłaszania własnych wniosków i projektów uchwał. Była ona niewątpliwie fundamentem, na którym budowano indywidualne kariery polityczne. Szczególnym miejscem, gdzie prawo do swobodnej wypowiedzi w pełni realizowano, był teatr z tak charakterystyczną dla demokratycznych Aten komedią polityczną. Arystofanes, jej najznakomitszy przedstawiciel, nie oszczędzał nikogo, ani znanych polityków, ani swoich współobywateli; atakował zasady i instytucje, a jego ofiarami byli nawet bogowie, których nie wahał się ośmieszać.

293