P3190310

29

Zarys historii budowy miast w Polsce do połowy XIX w.

dłuższe ramię stanowiło główną oś miasta a zarazem główną trasę procesji kal -waryjnej, po obu stronach której rozmieszczono 10 kaplic /ryc. 64/. Oś ta z jednej strony zamknięta jest kościołem św. Krzyża, zbudowanym na niewielkim wzniesieniu po stronie zachodniej miasta, z drugiej zaś - Ratuszem Piłata, usy -tuowanym na skrzyżowaniu obu ramion krzyża, i klasztorem bernardynów, zbu -dowanym na skarpie wiślanej po wschodniej stronie miasta. Krótsze ramię krzyża zamknięte było z obu stron klasztorami dominikanów i pijarów. Przy skrzyżowaniu ramion krzyża wytyczone było 100 działek bud owi a nyclTo jednako -wych rozmiarach /100 x 40 łokci/, a wzdłuż dłuższego ramienia krzyża -ogro -dy dla mieszczan o kształcie regularnych kwadratów /100 x 100 łokci/. Odci -nek_&zerokiej-drogi_pomi.ędzy skrzyżowaniem a skarpą wiślaną służył jakoVy -nek i centrum handlowe. W tym niewielkim miasteczku! p r ze wid zi ahym~poc ząfc -kowonaosTedlenie 100 rodzin, zbudowane zostało 35 kaplic, i kościołów i 5 klasztorów. Usytuowanie miasta na wysokiej skarpie, tuż przy lekkim zakręcie Wisły, otwierało z głównej osi miasta rozległą perspektywę na rzekę i jej doli -nę.

Inne zupełnie znaczenie miały akcje urbanizacyjne podejmowane na JPjpdolu i Ukrainie. W dalszym ciągu zakładanie miast na tych terenach wiązało się z kolonizacją zdobytych ziem i umocnieniem na niej władzy rodów magnackich. Jednocześnie nowe miasta na tym terenie miały znaczenie strategiczne wobec stałych niemal wojen z Turkami i Tatarami. Nic więc dziwnego, że niektóre z tych założeń urbanistycznych mają bardziej charakter twierdz niż miast. Przykładem takiego miasta może być Stanisławów, założony w 1662 r. przez Andrze -ja Potockiego. Zespół złażony zaledwie z kilku bloków wokół rynku, zamku i licznycłrkościołów, otoczony jest potężnymi fortyfikacjami bastionowymi /ryc. 65/. Na terenie kresów wschodnich kontynuowane są stale prace fortyfikacyjne /np. twierdza Okopy św. Trójcy umocniona w 1692 r. ,koło której w 1700 r. zostaje założone miasto/, które wiązały się z toczonymi tu wojnami. Olbrzymie zniszczenia tych terenów zaważyły poważnie na dalszym ich rozwoju. Wiele miast rozkwitających w XVI i pocz. XVII w. upada całkowicie; inne odbudowują się chaotycznie, zatracając pierwotne regularne rozplanowanie.

Wojny toczące się w XVII w. niemal w całym kraju spowodowały wielkie nie -dobory ludności zarówno na wsi jak i w miastach. Nie.wątpliwie miało to wpływ na zahamowanie akcji zakładania miast nie tylko na kresach w s choć nich, ale i w innych dzielnicach Polski /prócz Wielkopolski/. Kilka nowych lokacji można jeszcze odnotować na pograniczu Mazowsza i W. Księstwa Litewskiego, np. Białystok /1665-1668/, Korycin /1671 r./, Szczuczyn /1690 r./, Raczki/1703 r./, Suwałki /l715 r. /. Kilka prywatnych lokacji było również w Lubelszczyf nie: Józefów /założony w 1687 r. przez Andrzeja Fotockiego/ i Józefów Ordynacki /za -łożony przez Tomasza Zamoyskiego w 1725 r./. Na tym terenie założona zos -taje też osada Frampol /około 1736 r./, która zwraca uwagę swoim rozplano -waniem. Osada rozmierzona została na przestrzeni regularnego kwadratu / 500 x 500 m/ z bardzo dużym rynkiem kwadratowym po środku /225 x 225 m/.Układ ten przecięty został ośmioma ulicami, zbiegającymi się w środku rynku. Czte -ry wyprowadzone były prostopadle na osi pierzeji rynkowych, a cztery przebie.-gały po przekątnej kwadratowego rynku. Na zamknięciu jednej z osi usytuowa -ny był kościół. Rozplanowanie to wskazuje na wzorowanie się jeszcze w XVIII w. na teoretycznych projektach miast XVI i XVII w. Osada ma jednak charakter wy -raźnie rolniczy i wzdłuż granicy miasta istnieją jeszcze do dzisiaj-swa rte ciągi stodół /ryc. 67/. Należy podkreś ić, że wiele ówczesnych miast miało charak -ter napół rolniczy, a zniszczenia XVII w. spowodowały agraryzację wielu ośrod -ków rzemieślniczych.

Elekcja w 1697 r. wprowadza na tron polski Augusta II, elektora saskiego. Da