66672 P3190320

39

Zarys historii budowy miast w Polsce do połowy XIX w.

akta Komisji Miast, w znacznym stopniu dziś zachowane, stanowią niezwykle cenny materiał dla badaó nad miastami polskimi w pierwszej połowie XIX w. jak również dla badań retrospektywnych nad okresami wcześniejszymi.

Przykładem projektu przebudowy miasta średniej wielkości może być plan-sporządzony w 1821 r. dla Radomia, który był ówcześnie siedzibą władz wo -jewództwa sandomierskiego. Miasto to liczyło około 3 000 mieszkańców i składało się z dość gęsto zabudowanego jądra średniowiecznego /w formie owalu/ oraz z niewielkich przedmieść na zachód /wzdłuż dróg do Warszawy i Lublina/ i wschód /na terenie dawnej osady wczesnośredniowiecznej/ od miasta.. Plan regulacji sporządzony był przez inżyniera wojewódzkiego Ignacego Ebertowskie -go i budowniczego wojewódzkiego Józefa Sadkowskiego /autora wspomnianych już planów Strykowa i Ryczywołu/. Zatwierdzony w 1822 r. przez Komisję Miast i Radę Ogólną Budownictwa plan /ryc. 84/ przewidywał budowę dwu no -wych dzielnic /na wschód i południowy-zachód od miasta/, regulację ulic, za -łożenie ogrodu publicznego i aleji spacerowej wokół rozebranych murów śre 1 dniowiecznegó miasta, oraz budowę licznych budowli publicznych: gmachu Komisji Województwa Sandomierskiego, ratusza, jatek, teatru/przebudowa z koś -cioła szpitalnego/] rogatek itd. Duży nacisk położono na meliorację i osuszę -nie terenów miasta. Realizacja planu nastąpiła w latach 1820-1830 zgodnie z założeniami. Jedynie na skutek trudności z wywłaszczeniem gruntów nie udało się zrealizować nowej dzielnicy położonej na wschód od miasta. Interesującym przedsięwzięciem była świadoma lokalizacja gmachu Komisji Wojewódzkiej na niezabudowanych terenach dość daleko na zachód od miasta, dla rozwinięcia prywatnego ruchu budowlanego na tych terenach i przesunięcia centrum miasta poza obręb dawnych średniowiecznych murów. Przewidywania te sprawdziły się i główny ośrodek miasta przesunął się z dawnego rynku na ul. Lubelską.

Podobne działania przeprowadzano i w innych miastach, oczywiście w zależności od ich wielkości skala inwestycji była różna.-Dużą wagyprzykładano do likwidacji zabudowy wewnątrz dawnych rynków śrędniowiecznyclT/rozMórka _ra -tuszy, kramów itp. / dla utworzenia z nich placów publicznych, Nowe ratusze, zbudowane w liczbie około 30, sytuowano z zasady w pierzejach placu. Dążono również do likwidacji drewnianej zabudowy w centrach miast,zarówno przez zakazy ich budowy jak i przez pomoc finansową przy budowie domów murowanych. Starano się również uporządkować wjazdy do miast, ograniczając ich ilość przez otoczenie miast okopami. Drogi domfastawysadzano topolami;^-a na-gra -nicy stawiano budynki rogatkowe w formie małych klasycystycznych pawilonów. Przeprowadzano również regulację sieci ulic wyrównując linie zabudowy i prostując ich przebieg. Przebudowywane miasta otrzymują prostokątną sieć ulic] za -cierającą nieraz dawny układ średniowieczny /Pyzdry/. Sporadyczne są wypad -ki wprowadzania układów promienistych /Kielce/.

Należy podkreślić, że akcja rządowa nie ograniczyła się do zamierzeń. W miastach zbudowano wielką liczbę gmachów publicznych /ratusze, budynki admi -nistracyjne władz terenowych, poczty, zajazdy, kramy itd./, uporządkowano i zabrukowano ulice, udzielono pomocy finansowej mieszkańcom na budowę no -wych domów. Przebudowa miast w okresie Królestwa Kongresowego wycisnęła na nich silne piętno, wyraźnie czytelne do dziś dnia nie tylko w Warszawie, ale i w miastach prowincjonalnych.

Duży wpływ na rozwój miast w zachodniej części Królestwa Kongresowego miała planowa działalność rządu, mająca na celu rozbudowę przemysłu włókienniczego. Królestwo zostało odcięte od dawnych polskich ośrodków tego przemysłu w Wielkopolsce i na Śląsku. Potrzeby krajowe oraz możliwości rozwinięcia eksportu do Rosji spowodowały, że rząd Królestwa przystąpił do planowego po -pierania osadnictwa rzemieślników włókienniczych i fabrykantów, głównie w wo-