S5006368

5.1.1. Pozostałości budynków

Spośród 34 (37?) obiektów interpretowanych jako pozostałości budynków tyko 20 (21?) może być przedmiotem nieco bardziej szczegółowej analizy (Kraków Krzesławice: obiekty 8. 23. 25.48?. 57.69. 73.76. 85. 105.108.129; Kraków Pleszów: obiekt 521.542.557?. 779; Kraków Pleszów 20: obiekty 56. 113; Kraków Wyciąże 5: obiekty 421. W5/3/90. W5A/2/9I). Pozostałe przebadane są w niewielkich partiach (Krzesławice: obiekty 15. 26?. 92: Cło: ob. 24A?). bądź stan ich zachowania i dokumentacji nie daje podstaw dla wiarygodnej rekonstrukcji wielkości i kształtów (Pleszów 17: obiekty 340(369. 404. 865?; Pleszów 20: obiekty 15/ 23.98: Wyciąże 5: obiekty 144.145.154.235.239.251. 284. 384.409).

Niemal wszystkie wymienione wyżej obiekty to relikty mniej lub bardziej zagłębionych w podłoże budowli półziemiankowych. Wyjątek stanowi jedynie ob. 48 z osady Icrzeslawickiej. interpretowany jako relikt prawie zupełnie zniszczonej konstrukcji naziemnej, którego śladem jest rowek fundamentowy(?) jednej z rekonstruowanych ścian (por. dalej).

5.I.I.I. Budynki wgłębione

Na tle innych obiektów osadowych charakteryzują się ooe zazwyczaj dość znacznymi rozmiarami, a przede wszystkim czworobocznym, z reguły, mniej lub bardziej regularnie prostokątnym zarysem o zaokrąglonych narożnikach. W niektórych przypadkach kształt rzutu jest rozbudowany o dodatkową niszę przylegającą do jednej ze ścian. Dna obiektów są zwykle wyraźnie zagłębione w podłoże lessowe, co sprawia, że wypełniska są dobrze czytelne. Dna najczęściej płaskie, nierzadko jednak obserwuje się przegłębienia niektórych ich partii, interpretowane najczęściej jako pozostałości piwnic, zagłębionych jam paleniskowych, etc. Stopień zagłębienia den jest silnie zróżnicowany i waha się od 20-30 cm do ponad 200 cm (w partiach wyraźnie zagłębionych). Obserwowane różnice głębokości trudno jednak jednoznacznie interpretować, ponieważ mogły się do nich przyczynić różne czynniki podepozycyjnc. zarówno naturalne (np. erozja), jak i antropogeniczne (np. późniejsze niwelacje), a przy tym pomiary głębokości dokonywane były w różnych etapach eksploracji (np. przed lub po zdjęciu warstwy humusu) i względem bardzo różnych punktów odniesienia.

Podobnie, jak w przypadku obiektów lego typu. odkrywanych na stanowiskach kultury lateńskiej z innych terenów (por. np. Mcduna 1980.48nn.). głównym kryterium podziału budynków półziemiankowych z omawianych tu osad jest obecność (względnie brak) oraz układ rejestrowanych w ich obrębie jam posłupo-wych i innych elementów wskazujących na konstrukcję budynków i prawdopodobną formę zadaszenia. W oparciu o nie wyróżnić można cztery podstawowe typy budynków wgłębionych (A-D), w obrębie których dokonać można dalszych podziałów (ryc. 27).

Typ A - Budynki ze słupami nośnymi rozmieszczonymi wzdłuż dłuższej osi:

A-la - dwie jamy posłupowe pośrodku krótszych ścian obiektu (ryc. 27:1);

A-Ib - dwie jamy posłupowe pośrodku krótszych ścian, nisza przyległa do jednej ze ścian (ryc. 27:2);

A-2a - więcej, niż dwie jamy posłupowe wzdłuż dłuższej osi budynku (ryc. 27:3-4);

A-2b - więcej, niż dwie jamy posłupowe wzdłuż dłuższej osi. nisza przy jednej ze ścian (ryc. 27:5);

Typ B - Budynki ze slupami konstrukcyjnymi umieszczonymi wzdłuż osi dłuższej i przy ścianach dłuższych (ryc. 27:6);

Typ C - Budynki ze slupami umieszczonymi w pobliżu jednej ze ścian dłuższych (ryc. 27:7);

Typ D - Budynki bez uchwytnych śladów slupów nośnych (ryc. 27:8).

Typ A - Budynki wgłębione ze slupami rozmieszczonymi wzdłuż osi dłuższej

Z osad w Krakowie Krzeslawicach, Krakowa Pleszewa 17 i 20 pochodzi łącznie 10(11?) obiektów, które zakw aliftkować można jako pozostałości budynków tego typu. Ze względu na liczbę zarejestrowanych w ich obrębie jam poslupowych wyróżnić można dwa podstawowe podtypy, tj. półziemianki. których konstrukcja wsparta była na dwóch słupach nośnych (sochach) umieszczonych pośrodku krótszych ścian (typ A-1) oraz budowle, których zadaszenie wspierało się na więszej liczbie słupów rozmieszczonych wdiuż głównej osi (typ A-2). Ponadto, ze względu na kształt zarysu poziomego wydzielają się dwa warianty: war. a - budynki prostokątne (jednobrylowe) i war. b - budynki prostokątne z niszą przy jednej ze ścian.

Typ A-la (ryc. 27:1)

Klasyczny przykład budynku tego typu stanowi ob. 69 z osady najmłodszej fazy w Krakowie Krzesławi-cach (Poleska, Tobola 1987,34n.. ryc. 14). którego pozostałością jest dość regularnie prostokątna jama o wy m. 390x240 cm. zorientowana dłuższą osią w kierunku NEE-SWW. o nierównym dnie (glęb. 70-130 cm poniżej współczesnego poziomu). Wzdłuż jej głównej osi widoczne były dwie jamy posłupowe o średn. ok. 30 cm, zagłębione do ok. 25 cm poniżej dna. Obie znajdowały się wewnątrz obiektu - jedna tuż przy ścianie szczytowej SW. druga cofnięta o ok. 1 m od przeciwległej ściany NE. Podtrzymywały one najprawdopodobniej kalenicę dwuspadowego dachu i stanowiły jedyne elementy konstrukcji nośnej budynku. W jego centralnej partii znajdowało się wyraźnie przeglębione palenisko sięgające ok. 60-90 cm poniżej poziomu podłogi. Palenisko to miało zarys owalny, dłuższą osią zorientowane było prostopadle do głównej osi półziemianki. W jego wypełni-sku, jak też w całym obiekcie, odkryto ogromne ilości żużla kowalskiego oraz fragmenty glinianych dysz. Z tego względu budynek interpretowany jest jako relikt kuźni.

Analogiczną konstrukcję, zbliżone rozmiary (420x260 cm), a najpewniej także podobną funkcję miał obiekt 421. odnoszony do najstarszej fazy osady w Krakowie Wyciążu 5 (tabl. 258). Ślady dwóch jam posłu-powych, w których najprawdopodobniej osadzone były slupy nośne zadaszenia (sochy), o średn. ok. 25 cm. znajdował)’ się pośrodku obu krótszych ścian (W i E) prosto-

1	2 1	3	4 , ■ ■ — 1		6		t
			Wymiary (cm) j	Pm*.
Slanowłtko	Nr ob.	Typ 1	& i tut. i (L	<«■’> i	Orientacja	PairaMa	Imk riimty
K/afcóaClo	24A	?	-L	?	NE-SW	-—-\	-
	•	A-lb ]	460050x130 [	16.10 1	NE-SW	aa 4L oai (cz. W'j	41. kra nr phoadmn kaa
	1S	7	7 05000 j	7	NEE-SWW |	.	częicio»o przekopany
	23	A-2	600x46009 1	26 |	NEE-SWW |	aa dl. amtauWi 1	prauMmma cz. «ankq. i cz. E
	25	D	38008000 1	10.65	NEE-SWW !	-	3 (Mece będkoac aa zna.c/.W
	26	7 1		7	NE-SW	7	i mai jmkiipiaij
	57	C	560x400x90	2240 1	NEE-SWW	aa di. oai(cz. W') j
	69	A-la	390040x70 |	9.50	NEE-SWW	» cz. crmnlarj	-
	73	A-2 |	370x250x90 1	9.25	NEE-SWW
MB. #1	76	A-2b	800x450010	34	NEE-SWW
	•S	C?	450x330x115	1445	NEE-SWW |	■ aamraitra S	pragłębaa* w cz. SW
	92		?	7 i	NE-SW	-	ajkaap pnrtnpai)
	105	A-la	450x380x80	17.10	NE-SW		•
	IW	L?	400x300x90	12	NE-SW
■— ■ —- ■■ .i.	129		560x450x80	25JO	E-W	-	pratgWiaat • aatata SW
	340469		ca 500*400*?	ca 20	NE-SW		-
	404	9	?* ca 400x170	7	NE-SW (?)
Kraków	321	A-2	560x320x30	17.90	NE-SW
Mo/ó»	542	7	650x620x180	40JO	NEE-SWW
tfan. 17	557	D	370x270110	10	NEE-SWW
	779	D	540x320x70	i 17JO	E-W	-	azfcalci pm • aaaoeadoi SE
	865?	9	? x ? x 90	+	?	9	1 <L kiOtu yaai dapeaycb aokai «b.
KnśUm	15/23	.	?x 400x60	7	NEE-SWW
Pleszów	56	A-la	600x400x140	24	NWW-5EE	1 »aarożaifcu SW	pr/ctkfciemc pałta W
stan. 20	90	2	380x320x240	12.20	NW-SE	-	pracgłębfeitac » CZ. SE
	113	^D	| 460x340x150	1 15.65	NW-SE		d. drcamaao-fbamaycb *cae
	144		?x 340x170		7
	145	t	? x 300x180	[	7	7
	154	?	1 ?* 350x170		7
	235	9	320x300x200	9.60	E-W	7	aantaaponroaaa otmtia
Kraków	239	O	i ?x?x 140-280	7	7	tLpaicaafca aa dam	iL daocb pracgiębień daa
Wyciąże	251	7	| 260x160x180		E-W	?	zagłęb patanOiS] badaab
stan. 5	284	7	380x350x100	13 JO	E-W
	384	7	280x140x40	9	E-W	Uipakauay ?	zagłęb. parsa aickszej badaab
	409	o	? x 370 x 7	?	E-W	7	c/pcwo pr/rknpan>
	421	| A-la	| 420x260x170	10.90	E-W	1 daa - ta SW i S	pnr|k|1aaia cz. NE i SW
	43-90	| A2b	7x610x50	7	E-W(?)	aaaakme	| apt.pnrtnaa) J ar ■ pnitnUa
Kraków		|
Wyciąże	2/91	A-la	490x300x25	14.70	E-W
stan. SA

Tabela 20. Zestawienie rehkł6« bodyAńa a głębionych z podtafamfact oud kultury łatęMk) Tabłe 20. Contpilation ot idio ot pii hildap frotn La Tcae irtłffb a the ticishy ot Gana

kątnego w zarysie budynku, odsunięte nieco (ok. 20 cmi do wnętrza budowli i zagłębione ok. 30cm poniżej poziomu dna. Na dnie budynku zarejestrowano kilka mniejszych wgłębień - stosunkowo płytkie (ok. 20cm poniżej poziomu ..podłogi"), nieregularne, w narożnikach SE i NE i przy ścianie E (ślady konstrukcji ścian?) oraz dwa głębsze, stanowiące najpewniej relikty palenisk. Jedno z nich zlokalizowane było przy ścianie dłuższej (S) obiektu. Owalne w zarysie, zagłębione do ok. 70 cm poniżej .podłogi", zawierało wielką ilość węgli drzewnych. polepy, brył żużla żelaznego. Drugie, w partii W budynku, znacznie lepiej zachowane, interpretowane było przez odkrywcę jako pozostałość dymarki (Bura-tyński 1970. 256). W rzeczywistości stanów iło ono najpewniej relikt pieca kopułkowego lub dwuczłonowego paleniska, złożonego z obudowanego gliną ogniska i przyległej doń od SW. nieco silniej zagłębionej w podłoże. jamy przypiecowej. W wypełnisku lej ostatniej znaleziono żużel kowalski, grafitowy tygiel i foremkę odlewniczą. Elementami konstrukcji lego urządzenia były zapewne także dwa niewielkie słupy (średn. 15 i 20 cm).

umieszczone od strony zewnętrznej, na przedłużeniu głównej osi paleniska

Najprawdopodobniej zbliżony typ konstrukcji zadaszenia miały także trzy dalsze, wyraźnie większe budynki odkryte w Krakowie Wyciążu 5 (ob. W5A/2/91 -tabl. 372). Krakowie Płeszowie 20 (ob. 56 - tabi. 156) i Krakowie Kizcsławicach (ob. 105 - Poleska. Tobola 1987. ryc. 26).

Bardzo słabo zachowany (silnie zniwelowany) obiekt najstarszej fazy. odsłonięty w trakcie nowszych badań osady wyciążskięj (ob. W5A/2/91 — tabl. 372). o wym. 490x300 cm. zorientowany był osią dłuższą w kierunku E-W. W jego obrębie uchwycono ślady tylko jednej jamy poshipowej (średn. 30 cm. głęb. 30 cm), umieszczonej pośrodku zachodniej ściany szczytowej, nieco odsuniętej od mej do wnętrza obiektu. Ślady dwóch mniejszych (średn. lOi 15 cm), płytko zagłębionych jam (głęb. 10 i 15 cml widoczne były także bliżej centralnej partu budynku, na jego dłuższej osi. Jak się wydaje, mogły one być raczej śladem jakiegoś wewnętrznego podziału pomieszczenia, a nie elementem konstrukcji

193