S6300654

1

Do alegorii w ujęciu szerszym należeć miały według fe. m. in. wypowiedzi, które powinny być interpretowane w sen^S, ciwnym: ironia, sarkazm, antyfraza. Autorzy retoryk w róż^y⁶ precyzowali typy alegorii. Na przykład średniowieczny filozof ^ \ tropów. Beda, który' w swych stylistycznych ustaleniach Kwintyliana, wymienił ich siedem⁸⁹, przy czym dał do zrozutrw. \ nie wyczerpuje listy, bowiem alegoria występuje w wielu odmj_a ^.^to Jest rzeczą jasną, że z dwu wyżej przedstawionych sposobów ^ nia alegorii bliższe metaforze jest ujęcie węższe. Rozpatrywany mie stylistycznym, alegoria stanowi wypowiedź, której element **0-szą cię na zasadzie analogii do pewnej sytuacji zewnętrznej - tej * dorzeczy wiście mówi tekst. Od metafory alegoria różni się tym

ność funkcjonalna zaznacza się tu na poziomie zdaniowym. To

nie całego zdania, a nie słowa, nadaje jej swoisty charakter znac^^U * ¹ wypowiedzi ciągłe utrzymane w sensie przenośnym, aW

Jako

now ią wyraźnie wydzielone części komunikatu. Niektóre z

nich,

"N.

■

ne są w izolacji i traktowane na prawach odrębnych gatunków, tyj w szerszą wy powiedź występują tam jako tekst w tekście.

Alegoria - jak metafora - komunikuje coś w pośredni sposób H sens nie jest przezroczysty, bywa on wykładany explicite. PrzyUadem mogą być przypowieści ewangeliczne, które dla lepszego zrozumienia stus tłumaczy1 uczniom na sens dosłowny. Podobną wykładnię miewaj^ ki-apologi włączone w tok wypowiedzi⁹⁰, co ilustruje bajka o Panu rZ i diable z III części Dziadów; którą w celi Konrada mówi Żegota:

Gdy Bóg wygnał grzesznika z rajskiego ogrodu, Nie chciał przecie, ażeby człowiek umarł z głodu;

•* Są to - cytując Będę - następujące alegorie: ironia, antifrasis, aenipna, ckki smos, paroernia. sarcasmos, asteismos.

* Interpretacją bajek-apologów zajmuję się w innej pracy (przy okazji omawiani,,j struktury w aspekcie delimitacyjnym | - por. T. Dobrzyńska, Delimitacja leisiu lilttitłt go, Wrocław 1974, rozdz. III: Początki i końce bajek zwierzęcych. Zob. też: i Abraart, Polska bajka ezopunu. Poznań 1991. oraz studium E. Paduczewej0twupkeckmartym między bajką a motałem {na przykładzie bajek Ezopa) - przekład E. Janus, w tekstu i języka, pod red. M. R. Mayenowej, Wrocław 1976.

I rozkazał aniołom zboże przysposobić I rozsypać ziarnami po drodze człowieka.

Przyszedł Adam, znalazł je, obejrzał z daleka I odszedł; bo nie wiedział, co ze zbożem robić.

Aż w nocy przyszedł diabeł mądry i tak rzecze:

Niedaremnie tu Pan Bóg rozsypał garść żyta,

Musi tu być w tych ziarnach jakaś moc ukryta;

Schowajmy je nim człowiek ich wartość dociecze.

Zrobił rogiem rów w ziemi i nasypał żytem,

Naplwał i ziemię nakrył, i przybił kopytem; —

Dumny i rad, że boże zamiary przeniknął,

Całym gardłem zaśmiał się i ryknął, i zniknął.

Aż tu wiosną, na wielkie diabła zadziwienie,

Wyrasta trawa, kwiecie, kłosy i nasienie.

O wy! co tylko na świat idziecie z północą,

Chytrość rozumem, a złość nazywacie mocą;

Kto z was wiarę i wolność znajdzie i zagrzebie,

Myśli Boga oszukać — oszuka sam siebie.

*

* *

W wielu wypadkach odczytanie sensu alegorycznego ułatwione jest poprzez fakt, że wypowiedź alegoryczna ma charakter skonwencjonalizowany, konwencjonalne jest naddane znaczenie jej elementów. Elementy te są niejako zaczerpnięte z gotowego słownika i przy ich użyciu zaszyfrowana zostaje rzeczywista treść komunikatu. Owe skonwencjonalizowane w swym znaczeniu przenośnym elementy mają więc odrębny status se-miotyczny. One również określane bywają terminem „alegoria”. W takim rozumieniu alegoria jest zjawiskiem tego samego rzędu, co drugie interesujące nas tu zjawisko - symbol⁹¹. Często zresztą w tym znaczeniu bywają ^{2 1}

1

Dąmbska - por. jej studium Symbol, „Studia SemioQfg|g||^^g^g^|tiieco rzecz ujmuje M. Wallis w pracy pt. Uwagi o symbolach („Studia Semiotyczne” 1977). Funkcję symboliczną przypisuje on jedynie przedmiotom dostrzegalnym zmysłowo, a nie — jak

2

Symbol jest terminem wieloznacznym. Różne znaczenia tego terminu objaśnia m. in.