sanktuariasłowiań054

T

ny składnik. To, jakie zwierzę pełniło tutaj swą rolę, wynikało zwykle z jego roli gospodarczej, jak i tradycji historycznej. Dzisiaj, kupując w okresie Wielkanocy cukrowego baranka, zapominamy, że kult tego zwierzęcia, przekształcony w chrześcijaństwie, wywodzi się z odległych czasów, gdy dla plemion izraelskich wędrujących po stepach owce były podstawą egzystencji. W innych społeczeństwach, wojowniczych lub zmuszonych do wojowniczości, jak na przykład u Słowian znad Łaby, pojawił się symbol potężnego wojownika — koń.

Drzewa, symbol totemizmu, niekiedy imponowały człowiekowi swą długowiecznością. Czyż do dzisiaj nie czcimy starych dębów często kilkusetletnich, czy nie cześć dla nich uratowała je w tym czasie, gdy nie istniało pojęcie ochrony przyrody?

Jak wiemy, u różnych ludów czci się zarówno pojedyncze drzewa, jak i całe gaje. O tym wspominają również antyczni kronikarze. Drzewa znalazły się więc jako następny element w dawnym ośrodku kultu i tak było przez wieki. Tu i ówdzie w kulturze ludowej kolące się kult dla drzew, na których przynajmniej jedna gałązka jest cały rok zielona.

Podobnie jak ludy koczownicze chroniły swoje przedmioty kultu w tajemniczych skrzyniach, tak i ludność osiodła musiała je gdzieś przechowywać. Nie zachodziła już potrzeba ich stałego przenoszenia. Mogły być umieszczone w jakimś budynku, może tam, gdzie mieszkał człowiek obsługujący miejsce kultowe — kapłan? W rozbudowanych świątyniach było wiele pomieszczeń, w jednym gromadzono akcesoria kultu, w innym przebywało święte zwierzę czy zwierzęta, w innych mieszkali kapłani. Trudniej było tam, gdzie budowle były słabe, a sam ośrodek mieścił się pod gołym niebem. Jednak i tam musiały znajdować się jakieś budynki służące temu celowi.

Uroczystości rozpoczęcia prac nad ważnymi inwestycjami dzisiaj łączą się ze znanym obrządkiem wmurowywania kamienia węgielnego. Uroczyście i ceremonialnie wybitne osobistości umieszczają akty założenia i kładą zwykle pierwszą cegłę czy pierwszą łopatkę betonu. Skromni murarze rozpoczynający budowę małego prywatnego domku wrzucają do fundamentu „na szczęście’' kilka monet domagając się od właściciela należnego poczęstunku i zwykle nie spotykają się z odmową. I jedni, i drudzy, wykonując swoje czynności i uczestnicząc następnie w bardziej czy mniej uroczystym przyjęciu, zapewne nie pamiętają, że powtarzają tylko od wieków znany zabieg składania ofiary zakładzino-wej. Kiedy się narodziła, trudno określić. Jak narastała, trudno odtworzyć. W znanych nam materiałach występuje w sposób wyraźny w formie najczęściej zabijanego i składanego zwierzęcia ofiarnego pod zrębem chaty lub obiektu kultu. Tu i tam miała służyć przejednaniu bogów, pozyskaniu ich przychylności. Człowiek już dawno wiedział, ile trudu wymaga wzniesienie nowej budowli i jak przy byle wahnięciu losu ulega ona szybkiej zagładzie. Im bardziej ów obiekt był cenny, tym bardziej dbano, aby był otoczony należytą opieką bogów. Niekiedy przy obiektach wyjątkowo cennych, a do tych należy też miejsce kultu, składano ofiary najcenniejsze, a mianowicie z ludzi. Czy byli to niewolnicy, czy wręcz odwrotnie, wybitne osobistości w danej społeczności, trudno określić. Zapewne bywało i tak, i tak. Szukajmy więc w miejscu kultu śladów ofiar zakła-dzinowych.

Pojawienie się pojęcia bóstwa materialnego czy niematerialnego stało się podnietą do tworzenia jego wyobrażeń. Człowiek ma poczucie rysunku, wszystko chce mieć określone w sposób niemal namacalny. Do rozwoju sztuki sakralnej przyczyniły się w dużej mierze dawne rysunki jaskiniowe. Powtarzane w takiej czy innej formie wraz z rozwojem pojęć wierzeniowych coraz bar-

103