Scan0002 (65)

—-———    10 —-————

—-———    10 —-————

przedmiotu (por. aneks 1.), a zwłaszcza wybór dotychczasowych poglądów na regionalizm i regionalne zróżnicowanie polszczyzny, zestawiony w intencji pokazania różnorodności stanowisk (por. aneks 2.).

Natomiast w związku z rozpoczynającymi się badaniami nad polszczyzną Pomorza warto byłoby podjąć próbę określenia charakterystycznych cech polszczyzny regionalnej i usytuowania jej w istniejących schematach klasyfikacji odmian językowych.

Bez zastrzeżeń daje się przyjąć podział języka narodowego na dwie podstawowe odmiany: ogólną i terytorialną. Konieczne jest tylko uściślenie dotyczące pojęcia terytorialnej odmiany: nie może być to synonim pojęć regionalna ani dialektalna. Odmiana terytorialna to to samo, co nieogólna, tzn. w jakimś stopniu ograniczona, tu: geograficznie. Jednakże przy analizowaniu wszystkich elementów różniących obie te odmiany (ogólną i terytorialną) nie jest w pełni trafne takie przeciwstawienie, bowiem pod pojęciem odmiana terytorialna, czyli nieogólna, kryłoby się zbyt wiele pojęć, takich jak: polszczyzna dialektalna, regionalna (w tym węższym rozumieniu), środowiskowa, w niektórych wypadkach również zawodowa, czyli w żadnym sensie nie można by objąć ich wspólną charakterystyką.

Nie wchodząc głębiej w te rozważania trzeba tu tylko wykluczyć termin regionalna jako określenie odmiany języka narodowego przeciwstawianej odmianie ogólnej (utożsamianej z terminem kulturalna); regionalna nie jest również przeciwstawieniem terminu kulturalna.

Przy charakterystyce podstawowych odmian polszczyzny: ogólnej i terytorialnej, używa się następujących wyznaczników przeciwstawnych:

a) ogólność — regionainość,

fo) powszechność — środowiskow^rość,

c)    w^Tyższy stopień •wykształcenia użytkowników’’ — niższy stopień wykształcenia użytkowników,

d)    większy zakres funkcji komunikatywnej — mniejszy zakres funkcji komunikatywnej,

e)    większy stopień normalizacji — mniejszy stopień normalizacji,

f)    większa dokładność i pełna sprawność, czyli zdolność obsługiwania wszystkich zakresów użytkowania języka — mniejsza doskonałość i niepełna sprawność, czyli możliwość obsługiwania tylko niektórych lub nie wszystkich zakresów użytkowania języka.

ii

i

{

i

i

i

*

Ponadto uwzględnia się-także formyjpi sposoby rozpowszechniania się i użytkowania tekstów pisanych tymi odmianami Języka oraz ich stosunek do języka literatury (odmiany artystycznej).

Posługując się tymi wyznacznikami spróbujmy zatem scharakteryzować dwie wyróżnione podstawowe odmiany polskiego języka narodowego.

A.    Odmiana ogólna:

1)    jest środkiem porozumiewania się wszystkich członków społeczeństwa (narodu) we wszystkich dziedzinach,

2)    jej użytkownicy mają określony (dość wysoki) stopień wykształcenia i kultury,

3)    jest środkiem służącym w życiu społecznym, administracyjnym, politycznym, kulturalnym na całym obszarze życia tej społeczności (narodu),

4)    ma pełną sprawność funkcjonalną i komunikacyjną,

5)    posiada rozmaite style funkcjonalne,

6)    posiada największy i najdoskonalszy zasób środków for-rnalno-zna czeniowych.

B.    Odmiana nieogólna (terytorialna):

1)    ma ograniczony zasięg użytkowania i oddziaływania (w sensie zasięgu geograficznego, liczby użytkowników, dziedzin komunikacji),

2)    jej użytkownicy nie posiadają tak wysokiego stopnia wykształcenia,

3)    nie jest środkiem służącym w życiu społecznym, adminstra-cyjnym, politycznym i kulturalnym na całym obszarze życia tej społeczności (narodu),

4)    nie ma pełnej sprawności funkcjonalnej i komunikacyjnej,

5)    nie ma tak rozwiniętego zróżnicowania na style funkcjonalne (zresztą w anałizac-h klasyfikacyjnych odmian języka narodowego w zasadzie nie mówi się o stylach funkcjonalnych w odmianie terytorialnej),

6)    nie ma ani tak obszernego, ani doskonałego zasobu środków formalno-znaczeniowyeh.

W takim, jak wyżej, pojmowaniu odmiany terytorialnej języka trudno zamknąć wszystkie odmiany nieogólne, zwłaszcza odmianę dialektalną — znacznie bogatszą niż by wynikało z wymienionych tu cech, przeciwstawiających ją odmianie ogólnej. Wydaje się, że najwłaściwsze jest przeciwstawienie polszczyzny ogólne j/kul(:uralnej/ literackiej (termin ostatni, może niezbyt jednoznaczny, ale sprecyzo-