SCAN0318

^Przy.roda

Jan Kozłowski, Elżbieta Bilińska, Waldemar Buchwald

Nasiona roślin leczniczych

jako leki i surowce zielarskie

- część druga

Datura stramonium ieluń dziędzierzawa

Stramoni semen - nasienie bielunia dziędzierzawy

Myristicae semen - nasienie muszkatołowca

Pełnym tajemnic i fascynującym tworem roślin wyższych są nasiona. Powstają one jako organ rozmnażania generatywnego, w obrębie kwiatów. Ulokowany w kwiecie zalążek po zapyleniu zmienia się w tajemnicze nasienie semen (FP III).

W poprzednim numerze Panacei przedstawiliśmy przykłady nasion, które same w sobie mogą być traktowane jak leki. Poniżej prezentujemy nasiona stosowane jako surowce do wytwarzania leków roślinnych w różnych postaciach. Niektóre mają znaczenie marginalne, ważne były w dawniejszych sposobach leczenia, ale także z tych względów zostaną tu przypomniane.

Nasienie bielunia dziędzierzawy

Bieluń dziędzierzawa Datura stramonium L. jest rośliną roczną z rodziny psiankowatych Solana-ceae. Występuje w kraju dość powszechnie jako chwast ruderalny, na bogatych w azot glebach. Wytwarzane przez rośliny kolczaste (rzadziej bez kolców) suche owoce-torebki zawierają liczne brązowo-czarne nasiona. Dojrzewające jesienią owoce pękają, czterema klapami wysypując stopniowo nasiona. Były one traktowane jako surowiec zielarski, o czym świadczą podejmowane w latach 40. i 50. XX wieku prace badawcze (Adamanis, Pawelczyk; Ellert; Pawelczyk).

Nasiona bielunia mają wyraźną siateczkowaną rzeźbę powierzchni. Mogą mieć kształty od ner-kowatych do prawie okrągłych. Są spłaszczone i mają trójkątno-spiczasty znaczek zabarwiony żółtawo. Ich wielkość waha się w granicach od 3,0 do 4,0 mm długości, od 2,8 do 3,0 mm szerokości i od 1,2 do 1,5 mm grubości. Zawierają alkaloidy tropanowe i są trujące. Dojrzałe nasiona zawierają do 0,5% sumy alkaloidów, głównie atropiny i skopolaminy. Mają także około 25% tłustego oleju i były wykorzystywane zarówno do otrzymywania atropiny, jak i oleju (Adamanis, Pawelczyk; Ellert).

Dziś nasiona bielunia dziędzierzawy i pokrewnych gatunków nie mają już znaczenia w fitoterapii i przemyśle farmaceutycznym.

Nasienie muszkatołowca wonnego

Muszkatołowiec wonny Myrystica fragrans Houtt. z rodziny Myrysticaceae - muszkatolowcowate, jest krzewem lub drzewem do 12 m, rosnącym w klimacie ciepłym, głównie w Azji. Ma trwałe, skó-rzaste liście. Kwiaty białawo-żółte, silnie pachnące, z okwiatem dwu- do czterokrotnym, zebrane w kwiatostan wierzchotkowy. Owocem jest podobna do jagody mięsista torebka, zawierająca jedno brunatne, twarde nasienie, okryte strzępiastą, fiole-towo-czerwoną osnówką (Nowiński). Wysuszone nasienie stanowi znaną z handlu gałkę muszkatołową, używaną także w lecznictwie i zamieszczaną przez większość farmakopei. Nasiona o długości 20-30 mm, szerokość i grubość 15-20 mm. Mają kształty jajowate, są matowe i bruzdowane (Brouwer, Stahlin). Zawierają 8-15% olejku, 25-40% tłuszczu, także trującą myrystycynę -mającą właściwości narkotyczne i wywołującą halucynacje. Należy przy stosowaniu zachować ostrożność. Przemyśl farmaceutyczny i perfumeryjny produkuje z nasion muszkatołowca olejek i masło muszkatołowe, stosowane w lecznictwie i w kosmetyce.

W wielu krajach gałka muszkatołowa stanowi przyprawę, a w Azji traktowana bywa jak narkotyk. Preparaty zawierające gałkę muszkatołową stosowane są w schorzeniach układu pokarmowego. Działają rozkurczająco i przeciwbiegunkowo.

Nasienie kakaowca

Kakaowiec właściwy Theobroma cacao L. z rodziny zatwarowatych Sterculiaceae. Kakaowiec jest drzewem rosnącym lub uprawianym w klimacie ciepłym Ameryki. Ma trwałe, skórzaste liście, do 30 cm długości. Kwiaty wyrastają w pęczkach, bezpośrednio na pniu drzewa. Mają czerwony kielich i cytrynowo-żółtą, z czerwonymi prążkami, pięciokrotną koronę. Owocem jest jagoda, podobna do ogórka, pełna słodkiego miąższu i białych nasion od 20 do 50 (Brouwer, Stahlin; Nowiński). Nasiona są okazałe, długości 20-30 mm, szerokości 10-14 mm, grubości 6-19 mm. Mają kształty zbliżone do nasion bobu lub fasoli. Powierzchnia nasion jest żółtawa do czerwono-brunatnej, matowa, z podłużnymi

il{||§J^ PANACEA styczeń - marzec lOOę