skanowanie0015

(...) Lot nie dany Adama synom. — Syzyfową Pracą nieść będziesz giaz na głazy —

Aż w niebo dźwigniesz Górę Śmierci!

{Ból fatalny)

Lotom wzwyż towarzyszą momenty klęski: Ikarowe upadki w dól. Dumny, kierujący się silną wolą bohater ma swój odpowiednik w potępionym na wieki nikczemniku. Komornicka-moralistka zna dobrze tajemnicę podwójności natury ludzkiej: świętej i przeklętej. Pisze przecież:

1 cala jest widmem nieba — i cala grzechem!

(Ahaswera)

1 już o wiele groźniej:

Grozą obłędu targane Ja Błąka się w czuć wieży Babel,

Z straconą wiedzą, czym jest? kto drga W krwi? w mózgu? Kain czy Abel?

(Kaprys)

Dwie przeciwstawne siły walczą w rozdartej psyche. Tak jest w utworze Dwie moce („Wiekuiste jest pożądanie moje, zwarło się z moją wolą, jak wąż-dusiciel z dębem”) i w wierszu * *' W noc chmurami złowieszczymi... (,,A duchy mocowały się nade mną / O mnie —”). Ten ostatni wiersz jest jedną z najbardziej przejmujących psychomachii w polskiej literaturze.

Brak autoakceptacji prowadzi do pragnienia odnowy, odrodzenia, przemiany. Ten motyw ciągle powraca w twórczości Komornickiej, współtworząc zwłaszcza takie utwory, jak Odrodzenie, VJ górach, Sprzymierzeniec. Jest to rodzaj ekstazy, jednakże zupełnie innej niż ta, którą wyraża utwór Dziękczynienie. Nieodstępnym elementem jest wichura (huragan), z którą mocuje się bohaterka utworu. Punkt dojścia we wszystkich trzech utworach to uczucie odrodzenia, także w sensie fizjologicznym, sygnalizowane różnymi określeniami: „ruch potężny odnowionych tkanek”, „druga męska młodość”, „odrodzona piorunem", „O naiwna wielka nocy mego powtórnego niemowlęctwa!”, „ja, nowicjusz”. Tę odrodzeńczą metamorfozę (towarzyszy jej czasem jako symbol feniks) przypisuje Komornicka „ludzkiej zdolności palingenety-cznej”. Notabene po tych niezwykłych przeżyciach następuje reakcja: „leżałam drętwa, z połamanymi kośćmi, (...) z mgłą ogniście rozchwianą nad bredzącym mózgiem” (Sprzymierzeniec). Objawy chorobowe, polegające nie tylko na cierpieniach psychicznych, powracają często jako ważny temat tej twórczości. Przede wszystkim w Biesach, ale także np. w takich utworach, jak Skargi, Kaprys, Z chłodów, Z odmętu.

Kompleks winy wyraźnie towarzyszy erotycznym utworom Komornickiej. Dopowiedzmy od razu: najbardziej dziwnym utworom erotycznym w Młodej Polsce. Bywają one bowiem przeniknięte pożądaniem, ale przede wszystkim są fanatycznym niemal pragnieniem — czystości²¹. Tak jest w całej twórczości autorki Biesów: od Forpoczt aż po poemat Czartołania i Seni w Księdze poezji idyllicznej. Miłość cielesna jest tu odrzucana z taką siłą, z jaką odrzucił ją uczeń Manesa, bohater utworu Stefana Żeromskiego Aryman mści się. Niechęć do miłości zmysłowej nie była w literaturze Młodej Polski aż tak rzadka, jak by się mogło wydawać: walka płci prowadziła do ideału bezpłciowości. Jednakże Komornicka tworzy własną odmianę tego tematu: łączy mianowicie pragnienie czystości z Thanatosem.

29