skanowanie0034

246 Gatunki wypowiedzi w analizie stylistyczne/

[19] Podobnie jak dzielnice slumsów w Ameryce Łacińskiej (Favelas w Rio de Janeiro, Callapas w Santiago de Chile itd.) dzielnica Zalożna w Jakucku jest zamkniętą strukturą. Bieda, brud i bioto tworzą tu jednolity, koherentny, spójny krajobraz, w którym wszystkie elementy wiążą się wzajemnie, są współzależne. Jak okiem sięgnąć, nie ma tu żadnych kontrastów, żaden symbol dobrobytu nie wynosi się ponadpejzaż ubóstwa. Istotą takich zamkniętych struktur jest to, że nie można tu poprawić jakiejś jednej poszczególnej rzeczy — natychmiast na przeszkodzie staną inne elementy i ogniwa struktury. Nie można na przykład sprawić, aby ludzie mieli czyste buty: wszechobecne błocko na to nie pozwoli. [Ryszard Kapuściński, „Skacząc przez kałuże”, w: tegoż Imperium, s. 189]

Relacje między omówionymi trzema płaszczyznami reportażu przedstawia rysunek 9.1.¹

Rys. 9.1.

WsgMkie    zdarzenia w jwiecie przedstawionym re

portażu są z zalożerjj|||)ra\ftziwe - odbiaśfpai np praWo Wierzyćlj ze ząis|| niały w rzeczywistości. Jednak dla 'ijHmycb twórców prgWda ma różny sens - Krzysztof Kąkolewski opowiada si^z^palkp^tym włączeniem fikcji i zmyślenia z reportażu, za prawdą dokumentalni}, Melchior Wańkowicz zaś proponuje poszerzyć konwencję reportażu tak, aby element fikcji służył reportażyście w budowaniu prawdy esencjonalnej, syntetycznej (np. losy wielu bohaterów uczynić budulcem mozaiki, z której wyłoni się jedna postać uosabiająca prawdę o pokoleniu, prawdę o losie zbiorowym) [pOŁ Kąkolewski J|984, s. 6-7^i8, 26; Wańkowicz, 1974, cz. V].

Z pojęciem pfft^y ti^zaprzeczalniiiłMe się poję<||gil|iektywizmu. O reportażu możną chyba powiedzieć, że jest gatunkiem rozpostartym pomiędzy dążeniem do obiektywizmu w przedstawianiu świata a pragnieniem ukazania reporterskiego oglądu tego świata. Teksty, w których dominuje płaszczyzna bohaterów i zdarzeń, zbliżają się zwykle najbardziej do bieguna obiektywizmu (a pod względem pokrewieństwa gatunkowego stają się błifjpgl kuzynami dziennikarskiego sprawozdania i informacji prasowej), im zaś wyraźniej wpiśj|p się whffe świąt reportera - badacza, a szczególnie: sfera interpretatora, tym bliżej takim tekstom do bieguna subiektywizmu (i pokrewieństwa z esejem czy felietonem)².

Dodatkowym źródłem skomplikowania struktury reportażu jest wspominana już wielokrotnie różnorodność materiału, z którego powstaje reportaż —^Wielość gipsów, kodflśy, stylów, tekstó^|skladąjących się na materię reportażu wpływa na s^pistą kolażdiwość tego gatunku. Tym, co go scala, jest w ostatecznej instancji świadomość autora-reportera. Zatem po^erzchniowa warstwa reportażu zdaje się zazwyczaj konstrukcją o budowie fragmentarycznej, talent zaś, doświadczenie i zamysł twórcy decydują o tym, że kon-

Świat przedstawiony w reportażu

1

W eseju Antymedialny reportaż Ryszarda Kapuścińskiego Zbigniew Bauer wskazuje na podobne trzy warstwy tekstów wybitnego reportażysty, nazywając je: I. tworzywem — tekstem narracji, warstwa zdarzeniowa; II. subtekstem — płaszczyzna poznającego ,ja” reportera, obejmująca „stematyzowaną i implikowaną analizę medialnej sytuacji komunikacyjnej” (s. 32) i III. hipertekstem - najwyższym piętrem konstrukcyjnym, na którym mieści się wyrażanie tego, co niewidzialne, a którego podstawą jest „system literatury” — „łącznie z genre 'ami mowy, wzorami kulturowymi, modelami mentalnymi” (s. 33), pozwalający na wprowadzenie do tekstu specyficznego ruchu - już nie ruchu widzialnych obrazów, lecz „mchu tekstów i mchu międzytekstowego” (s. 32). Zatem hipertekst jest także płaszczyzną intertekstualności. Th właśnie „to, co przedstawione ponownie znaczy więcej niż to, co przedstawione. Staje się znakiem, metaforą, symbolem (...)" (s. 32). W przeciwieństwie do medialnej sytuacji komunikacyjnej, „Kapuściński (...) zadaje pytania, których rodowód jest nie z tego świata. Pytania: „dlaczego”, „co to znaczy”, „jaki jest tego sens”, „co można z tego

2

wywnioskować” oznaczają przejście z płaszczyzny tego; co bezpośrednio tykalne” na płaszczyznę znaczeń ukrytych, problematycznych, migotliwych. Jest to poniekąd tift$i§|pwdawnegQ postulatu egzegetów „Sitz im Leben”, nakazujące sprowadzenie niektórych tropów i figur biblijnych do wzorów życiowych^.): tu zdarzeni%J||iifoyMf* zostają sprowadzone na płaszczyznę pewnych figur, wzorców wnioskowania, postulatów metodologicznych    socjologii, nauk humanistycznych”. [Bauer 2001,s. 40].

^u Por. uwagi Ryszarda Kapuścińskiego w „Lapidarium 111” na temat różnych modeli prasy anglosaskiej i kontynentalnoeuropejskiej wpływających na zróżnicowane oceny reportażu [KapuścińsktpooOa, s. 402-404]rj§if^ komentarz Melchiora Wańkowicza na temat subiektywizmu i podmiotowości w reportażu [Wańkowicz 1974, s. 134-155],