skanuj0003 (360)

1

Oksy m oron (z gr. oksymoron, od oksjs ostry, morus głupi) to t.ikt rodzaj epitetu, który pozostaje w Łprzi^cziiości | wyi..,>_nn określanym i lyll.,, ze względów formalnych zaliczany jest rln tej kategorii trapów, ponieważ iegą wartość semantyczna i sposób, w jaki nrgnjaizjjje—znar/.-nei każa zaliczyć t>u do metafory:

co będzie kiedy ręce odpadną od wierszy

gdy w innych górach będę pil suchą wodę (Z. Herbert, Co będzie)

Wpłynąłem na suchego przestwór oceanu

(A. Mickiewicz, Stefy akermańskie)

Sucha woda, suchy ocean kojarzą w spójną całość znaczeniową pojęcia wykluczające się nawzajem, co daje podstawę do wyprowadzenia i ustalenia zupełnie nowej wartości semantycznej. W wypadku oksymoronu ingerencja określenia w zakrel znaczeniowy wyrazu określanego jest bardzo duża: odbiera mu znaczenie i każe znaczyć coś wespół z epitetem. Jest to chwyt poetycki dość częsty:

Idzie węglarz zgarbiony, pod koszem się kłoni, przez czarny, czarny Śnieg — i znaczy węglem białym, jak kwiaty jabłoni, biały na śniegu ścieg.

(M. Pawlikowska-Jasnorzewska, Sen opaczny)

Jak płacz Norwida, ziemia łka nade mną I choć mam w piersiach ocean zachwytu, Wiem, że tu nie chce ze mną pić z błękitu Nikt, Katarzyno, i jasność mam ciemną.

(J. Liebert, Smutek)

Epitet metaforyczny. Technika posługiwania się takim epitetem polega a tym, że określenie transformuje wyraz określany na zasadzie animizacji (zob,

n__{_}

na s. 105) bądź antropomorfizacji określanemu cech ludzkich. Przykład:

(tamże),

przedmiotowi

'OWotJ'

tfitA/j

przedświt się czule czołgał przez mroczne puszcze i chaszcze noc przed nim płynęła wołgą górą krążyła jak jastrząb

(J. Czechowicz, miłość)

Nit uwagę zasługuje jciczc/c inny, wypracowany w liryce’ sposób pos.lugiw.jmia się tlili h m Istóry polega im przeminięciu go ilu pozornego związku z wyrażeni mnyin Bliilh kuny łominlnic określa. ()lo |ir/ykl:uly:

|...| W dalekim kościele dzwony.

2»ga w nocy. Park przed oczami chodził jak tygrys zielony.

(K. I. Gałczyński, Admirał)

W 7 renie XII Kochanowskiego znajdujemy następujący fragment:

[...] Kłosie mój jedyny,

Jcszcześ mi się był nie zstał, a ja twej godziny Nic czekając, znowu cię w smutną ziemie sieję!

Wszystko wskazuje na to, że epitet smutny odnosi się do samego podmiotu Bfpnego, co wynika z istoty trenu i sytuacji podmiotu, chyba że założymy

w< ale nie niemożliwą, że smutna ziemia to peryfrastyczne określenie emrnlarzit, ('"iluliuy problem mamy w cytacie z Gałczyńskiego: określenie zielony może się ■i *tt li • 11 u odnosić tylko do parku. Przypisanie tej cechy tygrysowi jest oczywiście h u 111 *< 111. i zestawienia parku z tygrysem. Taki zabieg określający, polegający na Ijftfl, Że epitet składniowo przynależy do innego wyrazu, niż to wynika z logicznych (ttklą/kńw nazywamy hypallage.

II) 'w;i i tak w tym typie operacji semantycznych, że określenie czynności 11 imi/one jest do związku składniowego z czasownikiem. W takim przypadku Hpi jonujący jako epitet przymiotnik nie jest niczym innym jak przysłówkiem li.|iii im określającym czasownik:

Szumiały żyta, szumiały i szły krajem pociągi pełne bochnów chleba, nad pociągami srebrny grał skowronek, dalej nie umiem.

(Cz. Miłosz, Kołysanka)

< łbserwacja uczy, że skowronki są szare, z czego można wnosić, że epitet srebrny

ml.....i się do grać srebrnie, co przypomina z kolei określenie srebrny glos. Warto zwrócić

wilgę, że temu przesunięciu związków składniowo-logicznych służy jeszcze dodal-Imiuii /.II li terowanie całej frazy poetyckiej: srebrny grał skowronek.

|Hm rtwmuiH*

l‘o i    rn jpazywamy zestawienie dwu przedmiotów, dwu zjawisk tut

Dlltllllltwic jakiejś cechy wspólnej, dającej możliwość ustalenia podobieństwa, wy-_u i ii 1111,11 ej jednak w różnym slnpmii natężenia. Cechy te mogą być bezpośrednio

95