skanuj0011 (328)

204

4. Nagromadzenie współrzędne

a. polisyndeton

B.    Figurae per detractionem [figury przez odłączenie]

B_r Detrakcja przez „zawieszenie” [suspensive detractio]

1. elipsa

B₂. Detrakcja jako klamra

1.    zeugma prosta

2.    zeugma złożona

a.    zeugma syntaktyczna

b.    zeugma semantyczna [rozróżnienie zależne od tego, które reguły spójnościowe zostały naruszone]

c.    syllepsis

B₃ Detrakcja jako rozsianie

1. asyndeton

C.    Figurae per ordinem [figury przez sposób uporządkowania]

C,. Anastrofa [zmiana szyku wyrazów, inwersja albo powtórzenie wypowiedzi w odwrotnej kolejności]

C₂ .Hyperbaton

C₃. Izokolon [inna nazwa: parisosis]

1. w formach językowych

a.    upodobnienie zakończenia członów retorycznych: homoioteleuton i homoioptoton

b.    upodobnienie początków członów retorycznych: paromoiosis [odmiana anafory]

c.    wyrównanie liczby członów

d.    wyrównanie długości członów

e.    syntaktyczne uporządkowanie członów

FIGURY MYŚLI

A.    Figury kontaktu (z publicznością lub z uczestnikami sporu lub narady) [Figuren der Publikumszugewandtheit]

A_r Figury zwrotu [der Anrede] do słuchaczy

1.    obsecratio [zaklinanie]

2.    licentia [tu: deklaracja szczególnej prawdomówności, ujawnianie niemiłej prawdy]

3.    apostrofa [tu: nagła zmiana adresata mowy, np. zwrot do przeciwnika zamiast do sędziów]

A₂. Figury pytań [pytania retoryczne]

1.    interrogatio [pytanie, chociaż odpowiedź dobrze jest znana]

2.    subiectio [fikcja dialogu — pytanie stawiane sobie samemu i udzielenie odpowiedzi]

3.    dubitatio [pytanie ^wrócone do publiczności, typ: „czy mam dalej mówić?”]

4.    communicatio [udana wątpliwość]

B.    Figury odnoszące się do sprawy [Figuren der Sachzugewandtheit]

B_r Figury semantyczne

1. /initio [ustalenie pojęć i terminów; nb. por.:, definicja]

2.    conciliatio [obrócenie argumentu strony przeciwnej na własną korzyść]

3.    correctio [poprawienie własnej wypowiedzi dla wzmocnienia argumentu]

4.    antitheton [zestawienie dwu przeciwnych znaczeń]

a.    regressio [powtórzenie myśli dla uwypuklenia jej sprzeczności]

b.    commutatio [powtórzenie myśli w zmienionym porządku syntaktycznym i semantycznym — typ: „Filozofia nędzy czy Nędza filozofii?”]

c. distinctio [zob. wyżej: Figury słów, pkt A₂2b]

d. subiectio [zob. w.yżej: Figury myśli, pkt A₂2]

5.    oksymoron

B₂. Figury emotywne [afektywne]

1.    exclamatio [wykrzyknienie]

2.    evidentia [wyliczenie silnie unaoczniające; inna nazwa: hypotypoza]

3.    sermocinatio [rekonstruowane, a częściej fikcjonalne przytoczenie cudzej wypowiedzi, zazwyczaj mowy]

4.    fictio personae [inna nazwa: prozopopeja]

5.    expolitio [dosł.: wymalowanie, przyozdobienie; przedstawienie tej samej myśli różnymi — synonimicznymi lub bliskoznacznymi środkami językowymi]

6.    similitudo [argument per analogiom, czyli przez podobieństwo, a więc też tworzenie poetyckich porównań]

7.    aversio [zmiana adresata mowy, a też odejście od tematu, celowa dygresja]

B₃. Figury dialektyczne

1.    conciliatio [por. wyżej: Figury myśli, pkt B_t2]

2.    praeparatio [rodzaj antycypacji, przewidywanie przebiegu sprawy, zwłaszcza argumentów przeciwnika]

3.    concessio [chwyt polegający na pozornym lub ironicznym przyznaniu racji przeciwnikowi, obrócenie jego argumentów na własną korzyść]

4.    permissio [figura stosowana głównie w genus deliberatintm, podobna do concessio, polega na wykorzystaniu błędów przeciwnika; inna nazwa tej grupy figur: epitrope]

B₄. Figury kompozycyjne — wedle czterech kategorii operacyjnych [Figuren nach den vier Anderungskategorien]

1.    figurae per adiectionem

a.    interpositio [inna nazwa: parenteza, zdanie wtrącone, nawiasowe]

b.    subnexio [dołączenie do myśli głównej wywodu ubocznego uzasadnienia]

c.    aetiologia [odmiana subnexio, dołączenie dodatkowego argumentu „z przyczyny’']

d.    sententia [inna nazwa: gnoma; por. sentencja wyroku]

2.    figurae per detractionem

a.    percursio [dosł.: przebieganie; tu: przypominanie i wyliczenie, nieraz przelotne napomknienie]

b.    praeteritio [pominięcie niektórych kwestii, a raczej deklaracja takiego pominięcia]

c.    reticentia [nagłe przerwanie rozpoczętej myśli i zdania]

3.    figurae per transmutationem [figury przez przestawienie]

a. hysterologia [inna nazwa: hysteron-proteron; przestawienie kolejności zdarzeń, inwersja czasowa]

4.    figurae per immutationem [figury przez zastąpienie]

a.    alegoria

b.    ironia

c.    emphasis [jako figura myśli emfaza oznacza użycie szczególnie wyrazistego i znamiennego fragmentu sprawy]

d.    synekdocha

e.    hiperbola

Uwaga: Tabela ta jest przekładem i wyciągiem ze Spisu rzeczy z książki Lausberga, dlatego zmienione zostały i przystosowane do tabelarycznego ujęcia sygnatury haseł (oznaczenia cyfrowe i literowe)..Większość terminów jest przedmiotem rozważań w niniejszej książce — do odpowiednich miejsc czytelnik trafi przez indeks rzeczowy. Niekiedy jednak, gdy termin jest rzadki lub używany w zmienionym znaczeniu, dajemy w nawiasach kwadratowych objaśnienie, którego nie ma u Lausberga w danej kolumnie Spisu, choć oczywiście jest w tekście. W nawiasach kwadratowych dajemy też niemieckie określenia Lausberga, gdy przekład nastręczał wątpliwości.

Kolejność omawiania figur nie będzie oczywiście odpowiadała ich randze, rozumianej jako częstotliwość występowania w tekstach albo jako popularność. Opisu figury dokonamy przy użyciu prostego wzoru złożonego z kropek