skanuj0012 (152)

110 Część I. Kierownicze funkcje nauczyciela .

Pod koniec lekcji pojawił się dyrektor, żeby przypomnieć pani Cuevas o krótkim zebraniu zaplanowanym na przerwę obiadową i spytać, czy zgodziłaby się przyjąć na następną lekcję kilkoro rodziców. W tym czasie uczniowie oddawali podręczniki i materiały pomocnicze i trzeba było przygotować je do kolejnej lekcji, zbierano zeszyty z wczorajszą pracą domową, a dwójka uczniów wciąż się kłóciła (za: Arends 1966).

W tej sytuacji nie ma nic niezwykłego. Zycie każdej klasy jest nadzwyczaj intensywne, jednocześnie dzieje się wiele różnych rzeczy: nauczanie indywidualne, grupowe i zbiorowe, socjalizacja, rozwiązywanie konfliktów, kontrola i ocena, dostosowywanie się do niespodziewanego rozwoju sytuacji. Oprócz tego, że klasy stanowią specjalnie zorganizowane społeczności nastawione na naukę, są także organizmami społecznymi, w których rozkwitają przyjaźnie i powstają nieporozumienia. Istnieje życie towarzyskie na lekcjach i po lekcjach itd. Jeśli wnikniemy w trzy wymiary klasy jako środowiska społecznego, łatwiej przyjdzie nam zrozumieć jej społeczną złożoność i sformułować wskazówki, jak konstruować wydajną wspólnotę dydaktyczną. Jakie są to wymiary, pokazuje rysunek 3.2.

Rysunek, 3.2. Trzy wymiary środowiska społecznego klasy

Cechy społeczne klasy

Na klasę można spojrzeć jako na system ekologiczny, którego rezydenci (nauczyciele i uczniowie) wchodzą w interakcje ze swoim środowiskiem (klasą) w celu wykonania cenionych czynności i zadań. Badając klasę z tej właśnie perspektywy, Doyle (1986) wskazuje na sześć cech, które czynią z niej system złożony i wymagający względem uczestników:

1. Wielowymiarowość. Klasa to zatłoczone pomieszczenie, w którym wielu ludzi o różnym pochodzeniu, rozmaitych upodobaniach, zainteresowaniach i zdolnościach współzawodniczy o ograniczone dobra. Inaczej niż w gabinecie dentystycznym czy w warsztacie optyka, gdzie zdarzenia są mało zróżnicowane i przewidywalne, w klasie trzeba zaplanować i zgrać mnóstwo różnorodnych zdarzeń. Nauczyciel objaśnia materiał, instruuje, rozwiązuje konflikty, zbiera pieniądze na wycieczkę, zadaje lekcje, prowadzi dziennik. Uczniowie słuchają, czytają,

Rozdział 3. Klasa jako wspólnota dydaktyczna 111

piszą, wdają się w dyskusje i rozmowy, zawiązują przyjaźnie, kłócą się. Nauczyciel musi nauczyć się uwzględniać wszystkie te zdarzenia i jakoś do nich się odnieść.

2.    Jednoczesność. Nauczyciel, w chwili gdy pomaga uczniowi pracującemu w swojej ławce, musi jednocześnie nadzorować resztę uczniów, radzić sobie z zakłóceniami lekcji i z upływem czasu. W trakcie podawania materiału nauczyciel musi wyjaśniać jasno pojęcia, bacząc w tym samym czasie, czy nie pojawią się symptomy braku uwagi, niezrozumienia, braku dyscypliny. Podczas dyskusji nauczyciel musi słuchać odpowiadającego ucznia, patrzeć na pozostałych, czy rozumieją, i obmyślać następne pytanie. Każda z tych sytuacji ilustruje jedną z głównych cech życia klasy: jednoczesne zachodzenie trudnych zdarzeń. Trzeba je zdiagnozować, a następnie pokierować ich biegiem.

3.    Gwałtowność. Zdarzenia w klasie toczą się wartko i natychmiast wywierają wpływ na losy nauczyciela i uczniów. Nauczyciel codziennie wchodzi z uczniami w setki interakcji. Nieustannie chwali lub gani, objaśnia, krytykuje, rzuca wyzwania intelektowi uczniów. Także uczniowie wchodzą w setki interakcji z nauczycielami i kolegami. Ołówki spadają na podłogę, wygłaszane są uwagi nie na temat, wybuchają spory, konflikty rozwiązują się. Znaczna część tych zdarzeń jest nieplanowana, a tempo, w jakim pojawiają się, pozostawia nauczycielowi mało czasu na namysł poprzedzający działanie.

4.    Nieprzewidywalność. Zdarzenia w klasie często przyjmują niespodziewany obrót. Ciągle coś przeszkadza i odrywa od normalnej pracy. Nagłe zachorowanie, ogłoszenia ze szkolnego radiowęzła, niezapowiedziane wizyty to rzecz zwykła. Trudno zatem przewidzieć, jak potoczą się sprawy właśnie tego dnia, właśnie w tej klasie. To, co sprawdziło się w zeszłym roku, okazuje się kompletnym niewypałem w tym. Metoda, która na pierwszej lekcji spowodowała, że uczniowie byli pełni zapału i czynnie uczestniczyli w zajęciach, może napotkać kamienne milczenie na lekcji szóstej.

5.    Jawność. W wielu miejscach pracy ludzie wykonują swoje zajęcia samotnie lub na widoku paru tylko osób. Klasa natomiast jest miejscem publicznym i niemal wszystko, co się w niej dzieje, dzieje się przed oczyma grupy. Nauczyciele mówią o „przebywaniu w akwarium”. Brak prywatności i wiecznie podniesiona kurtyna dotyka również uczniów. Zachowanie ucznia jest nieustannie obserwowane przez nauczyciela, a - jak uważają uczniowie - wielu nauczycieli ma oczy z tyłu głowy. Uczniowie przypatrują się sobie wzajemnie z niesłabnącym zainteresowaniem. Nic, co zdarzy się w klasie, nie przejdzie niezauważone, czy to ocena na wypracowaniu, czy szepty z sąsiadem.

6.    Przeszłość. Klasa stopniow-o staje się społecznością, której członkowie mają wspólną przeszłość. Przez pięć dni w tygodniu w ciągu wielu miesięcy uczniowie spotykają się w swojej klasie, narasta zatem zasób ich wspólnych doświadczeń, zwyczajów, norm. Pierwsze dni roku szkolnego kładą piętno na zdarzeniach w klasie aż do wakacji. Poszczególne klasy tworzą własny system społeczny www.wsip.com.pl