skanuj0004 (440)

Modyfikujący wpływ uczenia się na zachowanie o podstawowych komponentach wrodzonych

Habituacja

Zjawisko to jest obserwowane na wszystkich poziomach rozwoju ewolucyjnego, począwszy od jednokomórkowców. Polega ono na stopniowym zanikaniu reakcji na powtarzające się pobudzenia zewnętrzne o średniej sile. Bodźce podlegające habituacji są obojętne dla zwierzęcia. Habituacja różni się od zmęczenia tym, że może występować w stosunku do bodźców pojawiających się bardzo rzadko, nawet co parę dni. Zjawisko to zaobserwował IVl_vy.,ąr^orn.i1889, cyt. wg Altman, 1 970) u ameb, które początkowo reagowały na stały prąd elektryczny, a następnie w wyniku powtarzania się tych stymulacji przestały nań reagować. Podobnie N. R. Harrington i E. Leaming (1900, cyt. wg Altman, 1970) stwierdzili również u ameb podobne przyzwyczajenie się (habituację) do światła. Z biologicznego punktu widzenia jest to wyeliminowanie niepotrzebnych reakcji, jakkolwiek mechanizm tych reakcji na wywołujące je bodźce jest zaprogramowany dziedzicznie. (Ameba nie uczy się reakcji na światło, uczy się jedynie zaprzestania tej reakcji.) Jako przykład habituacji możemy tez wymienić wygaszanie reakcji orientacyjnej, która polega na ogólnej reakcji wzbudzania na każdy nowy bodziec sensoryczny. Jak wynika z badań E. N. Sokołowa (1 959), symptomy fizjologiczne reakcji orientacyjnej (np. blokowanie rytmu alfa w zapisie EEG) zanikają w wyniku wielokrotnego działania bodźca. Odnosi się to do różnych modalności zmysłowych.

Reakcja piętna

Spośród bardziej złożonych zachowań instynktownych, w które mogą ingerować procesy uczenia się, wybraliśmy jako przykład powstawanie reakcji piętna (w języku angielskim imprinting — dosłownie — nacechowanie, naznaczenie, wdrukowanie), której nazwa pochodzi od Hęinrotha (1910; cyt. wg Altman, 1970). Badania nad tym zjawiskiem pierwszy prowadził K. Lorenz (1935), jeden ze znanych przedstawicieli szkoły etologicznej, zajmującej się złożonymi formami zachowania zwierząt. Dotyczyło ono „zafiksowania się”, występującego u niektórych gatunków ptaków zaraz po wykluciu się z jaj, na poruszającym się większym od pisklęcia przedmiocie i następnie podążania za tym przedmiotem. Ponieważ takim większym od pisklęcia poruszającym się przedmiotem jest na ogół jego matka, reakcja piętna jest ważną instynktowną reakcją przystosowawczą. Jednakże występuje tu pewien wpływ uczenia się.

Reakcję piętna u kurcząt, kacząt czy gęsiąt można wytworzyć na inny przedmiot niż matka (patrz rys. 1.), jeżeli tylko spełnia dwa wymienione wyżej

&

Rys. t której

waru

kaczł<

po w

nimi

wroa

cem.

w ok

kilku

char;

dane

późr

afilia

potv,

któr>

piętr

włas

zac^ mat. struł< aktó

102