skanuj0013

316 ABSTRAKCJA

316 ABSTRAKCJA

przedstawiona w pracy Nowe formy w malarstwie i wynikające stąd nie-pdrozumiema (1919) oraz w Szkicach estetvcznvcn nyzz).

—"Witkacy związany był z lormistami, ale podstawy swój ej teorii, jak sam twierdził, wypracował jeszcze przed powołaniem grupy, w dyskusjach z ojcem, dlatego też jego koncepcją^Czystej Formy może być uważana za podsumowanie artystycznych dokonańwćześnieiszftj gftnp.rnrji —

Stanisława Wyspiańskiego i Józefa Mehoffera, w których Witkacy widział ^odnowicieli malarstwa jako czystej sztuki - niż teoretyczną wykładnię dążeń formistów. Witkacy nie chciał zresztą być teoretykiem jakiegoś kierunku artystycznego, lecz twórcą ogólnej teorii sztuki. W przeciwieństwie do Cliva Bella i Rogera Frya, z którymi bywa zestawiany - nie był entuzjastą nowej sztuki. Jego koncepcja wykazuje wiele podobieństw z poglądami angielskich autorów - np. bezpośredni symbolizm zawarty - jak pisze Witkacy — w samych formach, a nie tworach świata zewnętrznego, nasuwa skojarzenie z formą znaczącą (significant form) Bella - ale jej źródła tkwią w tradycji niemieckiej estetyki formalnej, od Immanuela Kanta, Johanna Herbarta, Roberta Zimmermanna i Konrada Fiedlera, po Aloisa Riegla i Heinricha Wolfflina (Wallis, 1957), mimo że sam Witkacy zaprzeczał jakoby tradycja ta była mu znana. Niemniej. Kaniowska idea piękna wolne-go (freie Schónheit), fundamentalna dla Herbarta i Zimmermanna, jako "opóżycja wobec piękna zależnego (anhangende Schónheit), odgrywa niezwykle ważną rolę w rozważaniach Witkacego, np. wtedy, kiedy odróżnia on piękno użytkowe, zależne od naszych życiowych upodobań i wyóSra^ '~zcn, oa piękna artystycznego, wolnego od wszelkich życiowych asocjacji, nastawionego na wywoływanie przeżyć metafizycznych. Krytykowany takie przez Witkacego błąd synestezji, ignorowanie specyfiki poszczególnych ~~sztuk i właściwych im form wyrazu, przypomina stanowisko Herbarta. Rie^* dy zaś dopomina się o historię sztuki jako historię przemian form artystycznych, fb bliski jest postulatom wysuwanym przez woirihna. istotą dzieła sztuki - według Witkacego - jest stosunek form wobec siebie i wotw. ?am- _ knietei przestrzeni obrazu, natomiast treści zaczerpnięte ze świata zewnętrz-nego stanowią dlań drugorzędny, choć konieczny element powstania dzieła sztuki: drugorzędny, ponieważ o wartości dzieła sztuki nie riecyHtijp. tp.mat ani treść obrazu, lecz to, czy użyte przez artystę formy tworzą jednolitą ' konstrukcję formalną, a konieczny dlatego, że jedynie poprzez wyobrażenie spraw 1 uczuć życiowych^- ..człowiek z krwi i Kości” może zbliżyć sie do abstrakcyjnego, czystego, wzniosłego i wiecznego piękna sztuki, inaczej musiałby być „czystym duchem”. W prawdziwej sztuce - twierdzi Witkacy — zawsze następowało, przetworzenie życiowych doświadczeń i przeżyć artysty-osoby w konstrukcję Czystej Formy. W ten sposób bronił on swojej Koncepcji Czystej Formy przed wyrozumowanym, abstrakcyjnym „rozwydrzeniem''¹ formy.

Zarówno Witkacy, jak i formiści nigdy nie przekroczyli abstrakcji pojmowanej jako abstrahowanie od naturalnych form przedstawianych rzeczy

Maria Nicz-Borowiakowa, Profile (ok. 1929), olej na płótnie, 55 x 40 cm, Muzeum Narodowe w Poznaniu

1

zdarzeń, jako uwalnianie sztuki od niewolniczej wierności naturze; nawet wted& kiedy obraz wydawał się czysto abstrakcyjny, pozostawał abstrak-cyjnie przetworzonym przedstawieniem lameis widzialnej rzeczywistości,—* np. pejzazu.