skanuj0015

PRAWDOPODOBIEŃSTWO 159

nki społeczne poprzez s), P. naukowa (—> eks-'iczna (nauczanie i wy-s P. występuje w myśli ytności. W czasach no-fowie, jak F. Bacon, R. niz, A. Comte, za cel 50 uznawali P. (opano-; przewidywanie i sku-dnie z dewizą Bacona % taka postawa bywa :Łycyzmem. W —> teorii zmu dialektycznego P. produkcyjna, ale także a jest jako zasadnicze cel poznania (ściślej: anktu widzenia potrzeb —> kryterium —» praw-jednak klasycznej dęfi-da, niektórzy marksiści, traktując —> marksizm zygnowali z klasycznej 'gnuje z niej programo-■agmatyzm, który utoż-idu z jego użytecznoś-—» filozofii nauki rolę irymentu) dla teorii po-ksperymentalizm. Cza-'ysuwających na czoło rczą —» nazwę —> „pra-

- przedrostek oznacza-łac. materia -• tworzy-'Otne tworzywo wszeł-isk. Jońscy filozofowie /) upatrywali ją w wo-w powietrzu (Anaksy-:zyli tworzywie bezpo-, nieograniczonym (A-.1 (Heraklit). Zob:'^-» ar-

KA •- zbiór podstawo-ących człowiekowi bez jsce, rasę, narodowość, ie, wyznanie religijne jgląd. Do w. XVIII ge-bądź przez odwoływa-i —» sankcji nadprzyro-■ciu o —> prawo natury.

Od XVIII w .^zasadnicze źródło P.C. zaczęto dostrzegać w społeczeństwie i głównych mechanizmach jegckfunkcjonowania (koncepcje —> umowy społecznej). Swoistą —ł syntezą tych teorii była, uchwalona w 1789 r. we Francji Deklaracja''Praw Człowieka i Obywatela - pierwszy szeroko znapy dokument, zestawiający katalog elementarnych i powszechnie ważnych praw V» jednostki ludzkiej. Miejsce kluczowe wśróamlch zajmują prawa do —» wolności słowa i sumienia, do równości i do własności prywatnej. Współcześnie P.C. stanowią przedmiot regulacji zarówno ze strony poszczególnych państw, jak i ze strony prawa międzynarodowego. Najważniejszym w t&j mierze dokumentem jest, uchwalona w/1948 r. przez ONZ Powszechna Deklaracja/Praw Człowieka, której rozwinięciem są tów. Pakty Praw Człowieka z 1966 r., obejmujące Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych. [JD]

PRAWDA - 1) W —» teorii poznania, począwszy już od czasów starożytnych, występowało kilka —> definicji lub koncepcji P. a) Jedną z najstarszych i najważniejszych jest tzw. klasyczna definicja P., zwana też Arys-totełesowską (—» arystotelizm). W sformułowaniu św. Tomasza z Akwinu brzmi ona jak następuje: Veritas est adaeąuatio intellectus et rei, secundum quod intellectus dicit esse, ąuod est, et non esse, quod non est („Prawda polega na zgodności myśli i rzeczy, o istniejących orzekając, że są, a o nie istniejących, że nie są”). Przyjąwszy, również zgodnie z tradycją, iż prawdziwość poznawcza (P.) przysługuje wyłącznie sądom w sensie logicznym, czyli wypowiedziom językowym sformułowanym w postaci —» zdań oznajmują-cych, prawdziwe w znaczeniu klasycznej definicji P. są jedynie te sądy czy zdania, których treść odpowiada obiektywnie istniejącej rzeczywistości, czyli jest zgodna z tymi obiektywnymi stanami rzeczy, o których zdania te coś stwierdzają. Za główne -» kryteria P. najczęściej przyjmuje się oczywistość, doświadczenie, -*■ praktykę (-4 materializm dialektyczny) lub poznawczą użyteczność (—» pragmatyzm), b) Z dyskusji wokół klasycznej definicji (w szczególności, z polemik towa

rzyszących interpretacji słowa „zgodność”, adaequatio) wyrosły tzw. nieklasyczne koncepcje P. Należą do nich m.in.: koherencyjna koncepcja P., według której P. polega na logicznej spójności (niesprzecznośći) poszczególnych —> teorii lub. układów zdań; teoria oczywistości, według której prawdziwym jest każdy sąd oczywisty (psychologicznie lub logicznie); utylitarystyćzna (pragmatystyczna) koncepcja P., w myśl której prawdziwą jest —> wiedza umożliwiająca nam skuteczne działanie (praktyczne lub poznawcze); konwenc-jonalistyczna koncepcja P. (zwana niekiedy „teorią zgody powszechnej”), według której o prawdziwości poszczególnych twierdzeń lub teorii decydują przede wszystkim konwencje terminologiczńo-językowe i powszechna zgoda wszystkich zainteresowanych stron lub osób. Przeciwieństwem pojęcia P. jest pojecie fałszu. 2)£W -^Tfneializyce występuje też tzw. TCóntyćzna, czyli „zgodność rzeczy z myślą”

(1adaeąuatio rei et intellectus). Rozważana wyłącznie jako własność samego —» bytu (i tylko jako bytu) należy do transcendenłaliów (—» transcendentaiizm) i stanowi wówczas tzw. a)T\ transcendentalną (lub4undamental-ną). Roz^ążana zaś w perspeKtywie przypo-tządkowanuN^tu i intelektu (np. ludzkiego lub boskiego) zakłada jego^oznawalność i racjonalność, stanowiąc wówczas tzw. b) P. ontologiczną (lub fonnalną). 3) W —» logice pojęcie P. jest rozważane głównie w obrębie semantyki. Na Agół występuje ono tam w następujących znaczeniacnKfa) jedna z dwu wartości (obok fałszu) klasycznego rachunku zdań, (b) twierazenie lub —> tezh logiki formalnej, (c) każda —> tautologia luo\—> wyrażenie, które/jest podstawieniem taNnologii (prawda analityczna) oraz (d) w ścisłym.zna-czeniu, które sprecyzował w swej definicji A. Tarski, opierając się na pojęciu spełnianłą. [JD]    \

PRAWDOP$EK)piEŃSTWO - 1) P. bezwzględne - nua¥ą. możliwości wystąpienia zdarzenia. Prajymujbysię, że -» zdarzenia są zamknięte na Boole’owslde operacje: dopełnienia, (a/więc nieząjście zdarzenia jest zda-1 rżeniem/, iloczynu a (jednoczesne zajście dwóch zdarzeń jest zdarzeniem), suriiyV (zaj-scie-przyirejmniej-jednegtJ^-2™3w5ch zdarzeń