51875 skanuj0025 (159)

236 SPOŁECZNOŚCI LOKALNE

ukazuje zmniejszanie się różnic pod każdym z tych względów między współczesnymi wsiami a współczesnymi miastami¹.

M. B. Sussmann i S. Riemer w innych kategoriach pojęciowych analizują kierunek transformacji społeczności lokalnych. Sussman powołuje się na wyniki badań z zakresu socjologii miasta i neguje poglądy o wypieraniu primary group relations przez secondary group relations we współczesnym mieście². S. Riemer na podstawie własnych badań stwierdza, iż kontakty bezpośrednie, pierwotne, nie są wypierane przez kontakty pośrednie, rzeczowe, funkcjonalne, w których występują jednostki jako wykonawcy określonych ról. Wykazuje, iż niektóre kategorie ludności miejskiej tkwią w szczególności w kontaktach bezpośrednich, osobowych, a w tym w sąsiedzkich (kobiety bardziej niż mężczyźni, dzieci bardziej niż dorośli). Różne są też strefy najczęstszych kontaktów na obszarze miasta dla poszczególnych kategorii ludności. Primary relations - stosunki osobowe rozwijają się w rodzime, sąsiedztwie, w miejscu pracy. A zatem przemiany społeczności lokalnych zmierzają w kierunku wzrostu stosunków rzeczowych, wtórnych, umownych, które są zarazem „okresowe” i „zadaniowe”, ale współistnieją one zawsze ze stosunkami osobowymi, które nie zanikły i nie zanikną. Współczesna rzeczywistość, zdaniem Jdemera,: jest rzeczywistością ter tiarygroups, tzn. grup, które nie są ani „pierwotne”, ani „wtórne”, ale mają cechy i elementy jednych i drugich, lecz nie pokrywają się z nimi. Są to grupy składające się z bezimiennych jednostek lojalnych w stosunku do masowych procesów i publiczności³. One też wypełniają społeczności lokalne.

Bardzo zbliżona do tej koncepcji jest diagnoza zmian w kategoriach stosunków społecznych, głosząca, iż dla przedindustrialnych społeczności lokalnych charakterystyczna była symbioza stosunków osobowych i stosunków funkcjonalnych, rzeczowych. Stosunki pokrewieństwa, sąsiedzkie, przyjaźni, znajomości zlewały się ze stosunkami służbowymi, handlowymi, wymiany itp. W społecznościach profesjonalnych, uprzemysłowionych i zurbanizowanych następuje oddzielenie tych dwóch typów stosunków społecznych od siebie i dominacja stosunków funkcjonalnych nad osobowymi, oczywiście zarówno w skali społeczności lokalnej, jak i w skali społeczeństwa⁴. Ten sam kierunek

zmian diagnozowany jest w kategoriach „środowiska społecznego”, bezpośredniego i pośredniego, czy też w kategoriach tzw. życia prywatnego (Privatheit) i sfery życia publicznego (Óffentlichkeit)    - w ujęciu

H. P. Bahrdta⁵.

Wszystkie te wersje teorii transformacji stwierdzają: 1) uniwersalny charakter społeczności lokalnych; 2) rozpad tradycyjnej, tj. nieformalnej, sąsiedzko--krewniaczej organizacji społeczności lokalnej; 3) utrzymywanie się jednak w pewnym zakresie tych tradycyjnych elementów; 4) wzrost roli i znaczenia formalnych organizacji i zrzeszeń, a zatem współistnienie nieformalnej struktury z dominującą formalną organizacją społeczności lokalnej; 5) rozszerzającej się zarówno terytorialnie, jak i liczebnie w stosunku do grup lokalnych z epoki przedindustrialnej; 6) różnicowanie się miejskich społeczności lokalnych na małomiejskie i wielkomiejskie zbiorowości terytorialne, oparte na różnego rodzaju formach samorządu terytorialnego. \

1

   M a n n, dz. cyt., s. 25-71.

2

   Community Structure and Analysis, ed. by M. B. Gussman, New York 1959, s. 11.

3

   S. Riemer, Urban Personality - Reconsidered, [w:] Community Structure and Analysis, s. 443.

4

   Zob. P. Rybicki, Społeczeństwo miejskie, Warszawa 1972, s. 301 i n.

5

H. P. B a h r d t, Die modeme Grossstadt, Hamburg 1961; tenże, Humaner Stadte-bau, Hamburg 1969.