skanuj0020 (206)

226 SPOŁECZNOŚCI LOKALNE

mentów — uczuć, współistniejąc w różnych zakresach z typem solidarności organicznej, wynikłej z podziału pracy¹.

Już w tym okresie G. Tarde rozwija socjologię, głosząc psychiczny charakter zjawisk społecznych. F. H. Giddings wydaje w 1910 r. podręcznik Principles of Sociology, który w 1914 r. liczy'już 15 wydań, i w książce tej proklamuje, iż socjologia jest nauką psychologiczną, a zjawiska społeczne są psychicznej natury. Cechą każdego zjawiska społecznego, a w tym grupy społecznej, jest consciousness of kind - świadomość gatunku, poczucie wspólności, łączności, współtowarzyszenia².

Następnie Ch. Cooley kładzie nacisk na stwierdzenia, głoszące, iż poczucie jedności, solidarności, intymnej wspólności czy współpracy jest istotnym aspektem każdej grupy, a dominuje w grupach pierwotnych. Rozwija tę myśl L. T. Hobhouse, który powie nawet, że poczucie wspólności, wspólne sentymenty, uczucia (dzisiaj powiedzielibyśmy - postawy) i wspólne interesy są istotnym aspektem społeczności lokalnej³.

Max Weber rozwinął jeszcze wyraźniej koncepcję „poczucia przynależności”, „świadomości przynależności”, jako istotnego elementu grupy społecznej, a w tym grupy lokalnej. Jest to bowiem cecha fundamentalna wszystkich zjawisk społecznych, a przede wszystkim ich rdzenia, tj. działań społecznych. Działania społeczne różnią się tym od innych ludzkich aktywności, że mają znaczenie, sens (Sinn, meaning), biorą pod uwagę działania innych ludzi i są przez innych odpowiednio „rozumiane”, „doświadczane”, „rozpoznawane”. Działanie jest „społeczne” dlatego i wtedy, gdy zmierza do oddziałania na innych ..jako uczestników współżycia i jest „społeczne”, gdyż przebiega według określonych schematów, wzorów, a przede wszystkim pozostaje_w określonym stosunku do wartości występujących w danym społeczeństwie^Procesy tworzenia się grup społecznych mogą być opisywane i wyjaśniane Jako wynikające z poczucia bliskości o różnej genezie: wspólnych wierzeń, interesów, w tym ekonomicznych, pokrewieństwa itp.

Wyjaśniając typologię Tónniesa Max Weber potwierdza, iż zespolenie ludzi typu Gemeinschaft polega na subiektywnym poczuciu partnerstwa, jest przynależnością typu emocjonalnego^Jw przeciwieństwie do zespolenia typu Gesell-schaft, które jest racjonalnie motywowane ze względu na wspólne interesy i inne racje. ISfie ma też grup, a w tym społeczności lokalnych, bez poczucia przynależności ze strony jednostek⁴.

G. Neuwirth poświęca specjalne studium Weberowskiemu zarysowi teorii społeczności lokalnej i aplikacji tej koncepcji w badaniach empirycznych. Stwierdza w swej interpretacji, iż Max Weber uznawał, że źródeł powstawania, kształtowania się społeczności lokalnych należy dopatrywać się we współzawodnictwie i dążeniach ludzi do różnych celów ekonomicznych, politycznych itp. Wprawdzie proces współzawodnictwa był uznawany przez klasyków ekologii za jeden z głównych procesów, ale ekologowie traktowali go jako proces nieświadomy, jako walkę o byt, analogiczną do walki o byt w świecie zwierzęcym czy roślinnym. Tymczasem społeczność lokalna może być definiowana w terminach solidarności ich członków, która formuje podstawę ich wzajemnej orientacji w działaniach społecznych. Solidarność czy wspólne działanie nie są funkcją przestrzennego położenia, lokalizacji, lecz rezultatem konieczności, nacisków zewnętrznych, które prowadzą do czynności (działań) społecznych, formowania stosunków, tworzenia grup⁵.

Wprowadzenie przez Webera pojęcia „Sinn”, „znaczenia”, „sensu”, „doświadczenia”, charakteryzującego działania społeczne i grupy ludzkie, nie jest „psy-chologizowaniem”. Weber nie stosuje żadnych terminów psychologicznych. To jest cecha zjawiska społecznego, jest ona wynikiem działania innych ludzi i ma charakter obiektywny⁶. Społeczności lokalne dadzą się badać, opisywać, wyjaśniać naukowo, jeśli będzie uwzględniona istotna cecha zjawiska społecznego, a mianowicie „znaczenie”, subiektywny „sens” oddziaływań ludzi na siebie, a w zjawiskach grup - kolektywnego działania, poczucia przynależności, solidarności.!

Don Martindale nazywa stanowisko Maxa Webera teorią działania społecznego' (social action theory), a jako dalszych przedstawicieli tej koncepcji wymierna: Maclvera, Znanieckiego, Parsonsa, Mertona, W. H. Whyte’a, D. Riesmana, C. W. Millsa.

Florian Znaniecki określił cechę „znaczenia”, „subiektywnego sensu” zjawisk kulturalnych w ogóle, a w tym społecznych, jako tzw. współczynnik humanistyczny, a społeczność lokalną badał i wyjaśniał w świetle doświadczeń i świadomości mieszkańców, co - jak wiemy - znalazło swój wyraz w książce Miasto w świadomości obywateli. P. H. Mann dotychczasowym badaniom nad miasta-

1

   E. D u r k h e i m, The Dwision of Labour, Glencoe 1974, s. 129.

2

   F. H. Giddings, Principles of Sociology, London 1914¹⁵, s. V-X, 132 i n.

3

   L. T. Hobhouse, Social Development, London 1924, s. 34 i n.

4

   Zob. M. Weber, Social and Economic Organisation, London 1947, s. 124-126.

5

   N e u w i r t h, dz. cyt.

6

   R. F 1 e c b t e r, Making of Society, London 1971, s. 403.