skanuj0023 (170)

232 SPOŁECZNOŚCI LOKALNE

cjalizowanej grupy (organizacji, instytucji, placówki), ta zaś od szerszej - regionalnej, następnie prowincjonalnej, państwowo-narodowej. Koordynacja pozioma polega zaś na zgodnym połączeniu wszystkich organizacji, zrzeszeń, związków, instytucji i placówek działających na danym terenie. Stosując wymienione koncepcje koordynacji, Warren stwierdza, że koordynacja horyzontalna jest coraz mniej znacząca, natomiast koordynacja wertykalna coraz bardziej się rozbudowuje, uściśla i dominuje. Można nawet mówić o konflikcie między koordynacją wertykalną a koordynacją horyzontalną, gdyż ta pierwsza podporządkowując sobie własne komórki organizacyjne, dąży do realizacji celów danej organizacji, a nie kieruje się interesami lokalnymi danej miejscowości. Ta sprzeczność czy dysharmonia występuje w szczególności w zakresie przywództwa, kierownictwa i przywódców. Przywódcy wyspecjalizowanych placówek (organizacji) są - jak pisze Warren - „zadaniowo” zorientowani, kierują się osiągnięciem celów organizacyjnych, natomiast przywódcy lokalni są nastawieni na zaspokojenie potrzeb danej miejscowości, całej ludności, okolicy. Występują między nimi konflikty, brak zgodności. Drogą prowadzącą do zmian byłaby polityka i program wzmocniema_koordy-nacji horyzontalnej. Na razie jest ona przyćmiona, zasłonięta przez integrację pionową - wertykalną; również społeczność lokalna jest przyćmiona przez procesy integracji wertykalnej dokonujące się w strukturze całego społeczeństwa.

Nieco inaczej kierunek zmian społeczności lokalnych diagnozuje M. R. Stein. Postanowił on poddać analizie i na nowo zinterpretować ważniejsze badania monograficzne przeprowadzone w Ameryce¹. Doszedł do wniosku, iż analizują one społeczne implikacje trzech wielkich procesów społecznych: industrializacji, urbanizacji i biurokratyzacji. Zmiany zachodzące w społecznościach lokalnych można określić jako wzrastającą zależność, a z drugiej strony zmniejszającą się autonomię lokalną. Wzrost wzajemnej zależności jednostek, osób, jak też różnych zrzeszeń i instytucji wyraża się w kształtowaniu się różnych okręgów miejskich, metropolitalnych, dominujących centrów dyspozycji, postępu technicznego, kulturalnego czy gospodarczego, od których grupy lokalne stają się zależne. Podobnie również poszczególne instytucje, organizacje, placówki w terenie są od siebie wzajemnie uzależnione, ale jeszcze bardziej od swych bezpośrednio i pośrednio zwierzchnich jednostek organizacyjnych, które nimi kieruj?. W ten sposób społeczność lokalna w wyniku wymienionych procesów ulega „zaćmieniu”, ale nie rozpada się. Przy odpowiedniej polityce społeczności lokalne mogą nadal funkcjonować jako korzystne i potrzebne formy organizacji społecznej.

Teoria społeczności „bezlokalnych”

Przemiany społeczności lokalnych w społeczeństwach zurbanizowanych są diagnozowane jeszcze inaczej. Zwolennicy interakcyjnej koncepcji ujmowania rzeczywistości sformułowali teorię głosząc?, iż we współczesnym świecie cywilizacji miejskiej społeczności lokalne - w przeciwieństwie do dawnych społeczności wiejskich i miejskich - podlegaj? procesowi specjalizacji, tj. powstawania wielu różnych społeczności o określonych wąskich celach, a nadto tracących jednocześnie swój lokalny zasięg i charakter. Mieszkaniec miasta jest włączony w szereg różnych społeczności i czas, dawniej spędzany w jednej tylko grupie lokalnej, musi rozdzielić między wiele wyspecjalizowanych społeczności. Skład tych społeczności nie pokrywa się, mają one różne zasięgi przestrzenne, a co więcej - występują konflikty między tymi wyspecjalizowanymi jednostkami.

Zwolennicy tych poglądów określają przynależność jednostki do różnych grup celowych jako przynależność do społeczności, oczywiście o zmienionym charakterze, albowiem dawna „jedna” tylko grupa lokalna przybrała charakter krzyżujących się ze sobą czy też skoordynowanych, ale wyspecjalizowanych organizacji. Te „społeczności” są „bezlokalne”, gdyż nie ograniczają się do określonego, wyodrębnionego obszaru. Kierunek przemian społeczności lokalnych polegałby na rozpadzie dawnej wielofunkcyjnej, wszechorganizacyjnej, terytorialnej społeczności lokalnej na wiele „wyspecjalizowanych społeczności”, które działają na różnych obszarach, ale są różne, odmienne w poszczególnych miejscowościach czy w poszczególnych regionach.

Ray Pahl i Elisabeth Both uzasadniali tę diagnozę wynikami badań empirycznych². Taka diagnoza jest w dużym stopniu rezultatem redukcji badań do analizy wyłącznie stosunków społecznych i zapoznania zagadnień struktury i organizacji grupy. Przedstawiciele koncepcji social network nie dostrzegają

1

M. R. Stein, The Eclipse of Community: An Interpretation of American Studies, Princeton 1960. Konkluzja Steina po analizie wielkich dzieł monograficznych brzmi dosłownie: „There is one underlying community trend to which all three of the studies refer. That is the trend toward increased interdependence and decreased local autonomy” (s. 107).

2

R. Pahl, Pattems of Urban Life, London 1970; E. Both, Family and Social NetWork, London 1968.