25882 skanuj0024 (161)

234 SPOŁECZNOŚCI LOKALNE

instytucji, organizacji, zrzeszeń i związków oraz ich koordynacji jako strukturalnego i organizacyjnego aspektu grupy albo sprowadzają go wyłącznie do siatek stosunków między jednostkami. Bez uzasadnienia nazywają i traktują układy stosunków danego typu, np. przyjacielskich czy znajomości, jako „społeczność”.

W badaniach osiedli mieszkaniowych w wielkich miastach wykazano, że siatki różnych stosunków społecznych: sąsiedzkich, koleżeńsko-przyjacielskich, znajomości, układają się często w wyodrębnionych jednostkach urbanistycznych (domu, zespole domów, osiedlu, dzielnicy) w intensywne, „zagęszczone” struktury tych stosunków i określają obszar kształtującej się społeczności osiedlowej czy dzielnicowej. Pogląd E. Both, iż są to non-place communities, nie znajduje więc potwierdzenia¹.

Teorie transformacji

Najczęściej zmiany społeczności lokalnych diagnozowane są w kategoriach transformacji, przekształcenia, zmian strukturalnych. Najbardziej wyraźnie taki pogląd sformułował Morris Janowitz, który stwierdza, iż istnienie i przynależność do społeczności lokalnych ma charakter uniwersalny. We współczesnych społecznościach wzrost industrializacji przekształca tradycyjne więzi i formy przynależności do społeczności lokalnej, ale ich nie likwiduje. Dominującym trendem w zakresie przenikania miejskich wzorów życia jest wzrost znaczenia przynależności zawodowej, zrzeszeń, związków w wiązaniu jednostki z narodem i społecznością polityczną. Społeczności lokalne są koniecznymi pośrednimi jednostkami, nieodzownymi dla ekonomicznego rozwoju, społecznej stabilizacji oraz administracyjnego i politycznego ustroju, występującymi w różnych częściach świata².

W innych pracach M. Janowitz wykazuje żywotność sąsiedztwa w warunkach miejskich, dowodząc, że ma tu ono jedynie wyspecjalizowany charakter, bardziej dobrowolny i ograniczony. Funkcjonowanie społeczności lokalnych wspiera się nie tylko na sąsiedztwie, ale przede wszystkim na różnych związkach i zrzeszeniach celowych.

Ta transformacja ujmowana jest jeszcze w innych terminach i innych wymiarach. Louis Wirth podkreśla, że społeczność lokalna w świetle większości poglądów socjologicznych jest traktowana jako posiadająca dwa aspekty: terytorialną bazę - przestrzeń, oraz konstelację instytucji działających na danym obszarze. Ze swej strony proponuje, aby w aspekcie socjopsychologicznym mówić o konstelacji nie tyle instytucji, ile typów osobowości, do których w ostateczności sprowadzają się różnice między miejskim i wiejskim sposobem życia. Kierunek przemian polegałby na przechodzeniu od środowiska z wiejskim typem osobowości do społeczności z miejskim typem osobowości. Podziela też pogląd Maćlvera, który bardziej dokładnie diagnozuje przemiany społeczności lokalnych w społeczeństwach rozwiniętych gospodarczo, jako'przejście od typu organizacji opartej na stosunkach pokrewieństwa, pozycji i zalążkowym podziale pracy do typu organizacji społecznej, którą charakteryzują: postęp technologiczny, ruchliwość społeczna, wzrost specjalnych grup celowych, formalnej społecznej kontroli. Społeczność lokalna uzyskuje w dzisiejszym społeczeństwie nowe znaczenie i charakter, ale rodzi też nowe problemy³. Badania Piotra Kryczki wskazują na żywotność przestrzennych odniesień mieszkańców osiedli mieszkaniowych w wielkim mieście, przede wszystkim na bogactwo powiązań sąsiedzkich (sąsiedztwa: świadczeniowe, ograniczone, konwencjonalne, poinformowane, solidarnościowe, towarzysko--przyjacielskie) oraz wpływ tych powiązań na funkcjonowanie lokalnej opinii społecznej⁴.

Ta transformacja określana jest często w terminach dychotomii, jako zacieranie się różnic między wsią a miastem, oraz koncepcji continuum, stwierdzającej występowanie w rzeczywistości społecznej wiejsko-miejskich elementów w budowie społeczności lokalnej, jak i innych tworów społecznych. Jak słusznie zauważa P. Mann, w ramach tej koncepcji „idealne typy” wsi i miasta są podstawą odnoszenia zmian, jakie są stwierdzane w określonym czasie w określonych społecznościach. P. Mann przytacza osiem różnic między wsią a miastem (sformułowanych przez Sorokina i Zimmermana) albo osiem modelowych charakterystycznych cech wsi i miasta i reinterpretując wyniki różnych badań,

1

Powohiję się na Nowe osiedla mieszkaniowe. Ludność - środowisko mieszkalne - rycie społeczne, red. J. Turowski, Warszawa 1976, s. 212 oraz L. C a r e y, R. M a p e s, The Sociology of Planning, London 1972; H. J e n n i n g s, Societies in the Manking, London 1962. Krytykę koncepcji non-place communities przedstawia również M. P. Effrat w The Community: Approaches and Applications, s. 20.

2

   M. Janowitz, Introduction: Converging Perspectives in Community Analysis, [w:] Community Political Systems, ed. by M. Janowitz, Glencoe, Dl. 1961, s. 13-19.

3

   L. Wirth, Towards a Definition of the Local Community, [w:] Modem Sociology. Intro-ductory Readings, ed. by E. P. Worsley, Harmondsworth, Middlesex 1978², s. 411-413.

4

   Zob. P. K r y c z k a, Społeczność osiedla mieszkaniowego w wielkim mieście. Ideologie i rzeczywistość, Warszawa 1981.