skanuj0016 (255)

218 SPOŁECZNOŚCI LOKALNE

się o przymus, swoistą tyranię wobec mieszkańców (Marks, orientacje liberalne).

Koncepcje teoretyczne

W literaturze socjologicznej spotykamy wiele prób wyodrębnienia stanowisk teoretycznych w ujmowaniu społeczności lokalnych^Sanders fwyróżnia cztery rodzaje koncepcji, prezentując różne podejścia: 1) tzw. jakościowe, ujmujące społeczność lokalną jako miejsce życia; 2) ekologiczne, traktujące społeczność lokalną jako naturalną jednostkę przestrzenną; 3) etnograficzne, ujmujące społeczność lokalną jako „sposób życia”; 4) socjologiczne, traktujące ją jako system społeczny¹. Jest to raczej klasyfikacja ze względu na odmienność podejść badawczych, ale pomieszana z próbą klasyfikacji ze względu na odmienność stanowisk w pojmowaniu istotnych cech, „natury” zjawisk społecznych.

♦Bell i Newbyjwprowadzają inny podział. Wyodrębniają w dotychczasowych badaniach socjologicznych: 1) stano wisko^kologiczne, 2) stanowisko^traktujące społeczność lokalną jako „organizację”, uwzględniające rolę komunalnej organizacji w funkcjonowaniu społeczności lokalnych, 3) stanowisko traktujące społeczność lokalną jako „mikrokosmos” i na podstawie badań małych społeczności ukazujące procesy zachodzące w skali społeczeństwa globalnego, 4) stanowisko traktujące badania społeczności lokalnych jako metodę i 5) stano-wisko ujmujące społeczność lokalną w kategoriach wiejsko-miejskiego continuum. i wiejsko-miejskiej dychotomii².

W tych dystynkcjach są również pomieszane różne aspekty zainteresowań społecznością lokalną w poszczególnych dyscyplinach, z odróżnieniem odmienności podejść badawczych i wyodrębnieniem stanowisk metateoretycznych, różniących się w zakresie „ontologii” społecznej.

Wreszcie trzecią klasyfikacj ę stanowisk teoretycznych w ujmowaniu społeczności lokalnych wprowadza M. P. Effrat w książce poświęconej społeczności lokalnej, jej badaniom i zastosowaniom³. Effrat wyróżnia^cztery stanowiska: pierwsze, traktujące społeczność lokalną jako makrosystem społeczny w całej jego złożoności (the complete territorial conimumty)\ drugie, ujmujące istotę społeczności lokalnej w istnieniu i funkcjonowaniu instytucji i urządzeń komunalnych (nazywa je the community of limited liability)-, trzecia koncepcja określona została jako personal community, personalna społeczność lokalna, albowiem sprowadza ona rzeczywistość społeczności lokalnej do osobowych powiązań między jednostkami, zachodzących niezależnie od terytorialnych parametrów; czwarte stanowisko traktuje społeczność lokalną na wzór społeczeństwa globalnego. W klasyfikacji tej, podobnie jak jej poprzednicy⁴, pomieszała podejścia badawcze ze stanowiskami ontologiczno-społecznymi oraz z poglądami na temat znaczenia i kierunków przemian społeczności lokalnych.

Analizy te pozwalają jednak ustalić, że próbom odpowiedzi na pytanie, czym jest (co to jest) społeczność lokalna, jak jest zbudowana, co ją charakteryzuje i jak funkcjonuje - odpowiadają cztery stanowiska teoretyczne: 1) ekologiczne, 2) strukturalno-funkcjonalne, 3) interakcyjne oraz 4) social action theory - teoria działania.

Stanowisko ekologiczne

Koncepcja ekologiczna sformułowana została przez Roberta E. Parka i Ernesta Burgessa, ą rozwijana była i modyfikowana przez całą plejadę współpracowników, następnie uczniów czy też ich późniejszych następców. Zalicza się tu, nie zawsze ze sobą zgodnych, zwolenników jakiejś wersji teorii ekologicznej, jak Niels Anderson, Fredrich Trascher, Roderich Mc Kenzie, Horwey Zor-baugh, Paul Cressey, Cliford Show, Amos Hawley, a nawet Louis Wirth.

Koncepcja ekologiczna sformułowana przez Parka już w latach dwudziestych wyłożona została expressis verbis w artykule Humań Ecology⁵, w którym Park stwierdza, iż^zjawiska społeczne są zdeterminowane przez warunki przestrzenne i procesy w tych środowiskach przestrzennych zachodzące, a mianowicie: współzawodnictwo i walkę o przestrzeń, o zajęcie w niej jak najkorzystniejszego miejsca. Jednak wskutek wzajemnych zależności oraz podziału pracy ludzie, współzawodnicząc ze sobą, muszą jednak wchodzić w stosunki współpracy. Społeczności lokalne są zorganizowane na dwóch poziomach: biotycznym i kulturalnym.

Poziom biotyczny obejmuje podstawowe pozamyślowe przystosowanie się, dokonujące się w toku walki o byt. Ale dokonuje się to poniżej poziomu

1

S a n d e r s, dz. cyt., s. 10-24.

2

B e 1 1 and N e w b y, dz. cyt., s. 32-48.

3

   The Community: Approaches and Applications, ed. by M. P. Effrat, London-New York 1974.

4

   B e 1 1 and N e w b y, dz. cyt., s. 32-35.

5

   „The American Journal of Sociology”, vol. XLII, 1936. Zob. również Collected Papers of Robert Ezra Park, Glencoe, Ul. 1950-1955.