skanuj0015 (167)

proporcjonalny do jej prawdopodobieństwa z punktu widzenia czytelnika. Im mniej spodziewana — tym jest większa^u. Najbardziej informacyjne są zakłócenia przewidywanego porządku. Miejscom wyrazistym w tekście odpowiada po stronie czytelnika kategoria zaskoczenia¹⁵. Zaskoczenia faktem, że dany układ skodyfikowany niesie w sobie własne zaprzeczenia. Że jest przeto strukturą wieloznaczną.

Osobliwość wypowiedzi poetyckiej w tym, że podlegając większym niż jakikolwiek inny przekaz językowy ograniczeniom, jest mimo to nasycona informacjami w stopniu znacznie wyższym, niż to się dzieje w innych typach wypowiedzi. Utwór poetycki „przedstawia przesłanie wielkiej ilości informacji przez kanał o małej przepustowości” ^ls. Tłoczą się one obok s i e-b i e,~ łączą w nierozrywalne zbitki, przenikają się nawzajem. Każdy element znaczy tu wielokrotnie, a wszystkie znaczenia są równoczesne. Parafrazując słowa Zbigniewa Bieńkowskiego (ze Wstępu do poetyki) można by rzec, iż wieloznaczenie jest przeznaczeniem poezji. Słowo w tekście poetyckim gra swoją złożoną biografią. Swoją — kształtującą się dopiero — biografią uczestnika danego zespołu. I swoją dotychczasową biografią ukształtowaną w wielorakich sytuacjach komunikacyjnych. Na tle słownego kontekstu utworu i na tle zastosowań w języku praktycznym, w poznawczych czy w imperatywnych formułach, a także w tekstach

U R. Abernathy, Mathematical Linguistics and Poetics, w: Poetics. Poetyka. Poetika, jw. s. 563 - 569.

¹⁵    „Niespodzianość” jako miara informacji, psychologicznie zupełnie oczywista, uzyskała kształt matematyczny w teorii informacji. Por. na ten temat popularne ujęcie w książce I. A. Poletajewa Zagadnienia cybernetyki, Warszawa 1961, s. 75 - 85.

¹⁶    R. Abernathy, op. cit., s. 567.

artystycznoliterackich. Wchodząc w nową historię, wprowadza do przekazu poetyckiego całą swoją uprzednią historię, która w nim zakrzepła, swoje role i przyzwyczajenia, związane z przynależnością do danego systemu językowego i do określonych sfer społecznych użyć. W słowie poetyckim przecinają się te dwie historie. Działa ono jednocześnie w relacji do szeregu pól znaczeniowych. Na tym polega jego elementarna wieloznaczność, jego specyficzna homonimiczność.

Napięcie pomiędzy obydwiema biografiami słowa wnosi do utworu ustawiczny ruch znaczeń, wywołuje ich „migotanie” i niedefinitywność. Są one skazane na współistnienie, choć dążą do wzajemnego unieważniania się. Oscylują pomiędzy „nazywaniem”, „wyrażaniem” i „oddziaływaniem” ^:— z jednej strony i poetyc-kością — z drugiej. Ten dramatyczny charakter ich stosunków określił już Horacy, gdy mówił, że słowa w wypowiedzi poetyckiej powinny dziwić się swojemu sąsiedztwu. Owo „zdziwienie” jest relacją semantyczną, polega na uwielokrotnieniu sensów i na zawieszeniu wyboru pomiędzy nimi, na jednoczesnej akceptacji wszystkich napomkniętych możliwości znaczeniowych słów, które się spotkały w sekwencji. Tradycyjne poetyki rejestrowały i systematyzowały rozmaite sposoby tego „wieloznaczenia” w katalogach tropów i figur stylistycznych. Metafora, będąca niejako skondensowaną formułą języka poetyckiego, demonstruje wyraziście ową koegzystencję znaczeń dosłownych i przenośnych, gotowych już i dopiero powstających, która jest nieodłączną cechą poezji, nawet wówczas, gdy chwyty metaforyczne bezpośrednio w niej nie występują. Demonstruje owo zwielokrotnienie informacji, które niesie znak słowny, wskazując na siebie i poza siebie równocześnie.

Zasada wieloznaczności rozciąga się również na obu

111