skanuj0021 (211)

wykazały, że po podaniu 1 g wydalanie trwa do 6 dni, a przy większych ilościach nawet do 18 dni. Kwas borowy dobrze kumuluje się w organizmie, głównie w mózgu, wątrobie, tkance tłuszczowej, w mniejszych ilościach w nerkach, śledzionie i płynach ustrojowych.

Związek ten uszkadza nerki, wywołuje skąpomocz, a nawet bezmocz, co uniemożliwia jego wydalanie. Z podanych względów wcześniejsze choroby nerek zaostrzają przebieg zatrucia związkami boru. Znane są również ciężkie, a nawet śmiertelne zatrucia kwasem borowym stosowanym jako lek na błony śluzowe i uszkodzoną skórę. Bardzo wrażliwe są małe dzieci i niemowlęta. Dawka śmiertelna kwasu borowego, boranu i nadboranu sodu wynosi 100-500 mg/kg mc.

Mechanizm działania toksycznego. Nie jest całkowicie zbadany. Sądzi się, że kwas borowy i borany, działając odwadniająco na protoplazmę komórkową, powodują ciężkie zaburzenia przemiany materii, co prowadzi do zaburzeń gospodarki elektrolitowej i równowagi kwasowo-zasadowej. Omówione związki są więc truciznami komórkowymi. U zwierząt stwierdzono również działanie teratogenne tego kwasu.

Zatrucie ostre. Typowymi objawami zatrucia kwasem borowym i boranami są: gorączka, bezmocz, zluszczenie skóry. W ostrych zatruciach doustnych, a także po wchłonięciu wspomnianych związków przez skórę i błony śluzowe obserwuje się narastanie następujących objawów: śluzowe lub krwawe wymioty, biegunka, zaczerwienienie skóry, jej złuszczanie i tworzenie pęcherzy, senność, skurcze mięśni twarzy i kończyn, przechodzące w drgawki, wysoka gorączka, żółtaczka, skąpomocz lub bezmocz, sinica, spadek ciśnienia krwi, zapaść, śpiączka i zgon.

Zatrucie przewlekłe. W przewlekłych zatruciach doustnych, dermalnych i wywołanych kontaktem przez błony śluzowe, stwierdzono po dłuższym okresie narażenia brak łaknienia, utratę masy ciała, wymioty, biegunkę, wysypki skórne, wyłysienie, drgawki i niedokrwistość.

-14.10-

Substancje pylicotwórcze

Nazwą „pylice” (pneumoconiosis) określa się zmiany patologiczne w płucach, do których dochodzi pod wpływem odkładającego się w nich pyłu. Etiologia chorób oskrzeli i płuc, powstających w warunkach pracy zawodowej, jest podana w tab. 14.7,

Pylice uznawane są za choroby zawodowe, niektóre z nich występują często i charakteryzują się groźnymi objawami klinicznymi. Bardzo niebezpieczne, z uwagi na częstotliwość występowania i skutki, są krzemica i azbestoza. Wymienione pylice wymagają zwalczania nie tylko ze względu na ich dużą szkodliwość dla zdrowia, lecz także ze względu na to, że obciążają budżet społeczny. Oblicza się, że w RFN średni ogólny koszt związany z odszkodowaniem i leczeniem jednego pracownika chorego na pylicę krzemową lub azbestową wynosi ok. 250000 DM.

Podane wyżej fakty spowodowały wydanie odpowiednich rozporządzeń, dotyczących technicznych środków ochrony przed pyłami (odpylanie stanowisk pracy, hermetyzacja procesów technologicznych, maski ochronne) i medycznych badań kontrolno-profilaktycznych (rodzaj i zakres niezbędnej diagnostyki).

Tabela 14.7

Etiologia zawodowo uwarunkowanych chorób oskrzeli i płuc

Przyczyny zewnętrzne

Pyl kwarcowy lub pyły zawierające kwarc, np. pyl w kopalniach węgla; pyły krzemianowe: azbest, talk, tlenek berylowy; pyl boksytowy; pyl twardych metali.

Pyl pochodzący z mąki, drzewa, piór, włosów.

Pyl pochodzący ze spleśniałego siana, słomy, owoców i warzyw.

Pyt, dym i para zawierające arsen, beryl, kadm, chrom, diizocyjanki, związki fluoru, mangan, to-tnasynę, wanad itp.; także liczne gazy drażniące.

Pyl z surowej bawełny lub lnu i in.

Pyt, dym lub para zawierająca arsen, azbest, chromiany zasadowe i nikiel.

Pyl lub dym zawierające bar, żelazo oraz sadzę i cynę.

Działanie

Zwłóknienie płuc: pylica krzemowa (krzemica), pylica węglowo-krzemowa, azbestoza, pylica talkowa, pylica aluminiowa (aluminioza), pylica metalowa.

Uczuleniowe, zaporowe choroby oskrzeli.

Uczuleniowe zapalenie pęcherzyków (aheolitis) — płuco farmera (mfockarza).

Spowodowane przez substancje drażniące chemiczne lub toksyczne, ostre lub przewlekle zaporowe choroby oskrzeli, tzw. bronchopatia, niekiedy w połączeniu z odoskrzelowym zapaleniem płuc i(lub) obrzękiem płuc, tzw. bronchopneumopalia.

Przeważnie toksycznie spowodowana ostra zaporowa choroba oskrzeli, przechodząca w przewlekłą, nieswoistą niewydolność oddechową — pylica bawełniana.

Powodują zwłaszcza guzy złośliwe płuc i opłucnej.

Pylice niekolagcnowe: baiytoza, żelazica płuco kominiarzy, płuco cynowe.

-14.10.1-

Ditlenek krzemu

Ditlenek krzemu (krzemionka, Si0₂) w przyrodzie występuje w postaci krystalicznej i bezpostaciowej. Istnieją 3 różne postacie krystaliczne ditlenku krzemu, z których najbardziej znana jest odmiana trwała poniżej temp. 870°C, zwana kwarcem.

Występowanie, zastosowanie, narażenie. Naturalnymi, bezpostaciowymi formami ditlenku krzemu są spotykane w przyrodzie: opal, agat, jaspis i chalcedon. Występujące czasami zabarwienie wspomnianych związków pochodzi od tlenków metali, stanowiących zanieczyszczenia. Kwarc jest bardzo twardy, rysuje szkło, ma temp. topn. 1600-I670°C. Ditlenek krzemu w wodzie rozpuszcza się w minimalnych ilościach (np. wciągu 10 dni lOmg koloidalnego SiO, rozpuszcza się w 100 cm³ wody o temp. 37°C). Ditlenek krzemu jest nadzwyczaj trwały. Jedynie kwas fluorowodorowy powoduje jego rozpuszczanie. Jako bezwodnik kwasu krzemowego przez stopienie z alkaliami daje krzemiany — związki rozpuszczalne w wodzie.

Liczne substancje zawierające krzemionkę stanowią źródło zagrożenia. Praca w kopalniach, kamieniołomach, piaskowniach, a także przemysły: ceramiczny, żelaza i stali, budownictwa zasługują na szczególną uwagę.

559